Wilhelm Hartung: poster voor het vegetarisch restaurant Hiltl (1913)
Het is het oudste in z’n soort en werd in 1898 te Zürich geopend.
Na de tweede wereldoorlog heerste de angst dat Nederland in socialistisch vaarwater terecht zou komen. De communistische vakbeweging was toen voor korte tijd, dacht ik, zelfs de grootste van Nederland, maar werd geboycot door de andere drie, stoelend op ons zuilenstelsel. De Waarheid was in ieder geval wel het grootste dagblad. De PvdA diende als dam tegen dat gevaar. Onder Drees werden de arbeiders in het gareel gehouden met minimumlonen en sociale voorzieningen. Zo werd de arbeidsvrede bewaard, ook omdat er nauwelijks recht van staken was.
Hier horen nog twee elementen bij. Het ontstaan van de consumptie-maatschappij in de vijftiger jaren, eerst in de USA, en vervolgens min of meer gekoppeld aan de Marshall-hulp in West-Europa.
Natuurlijk niet te vergeten de Europese landbouwpolitiek onder Mansholt (het kunstmatig laag houden van de voedselprijzen). Door de combinatie van deze twee zijn we in een duivelse valstrik geraakt, waarbij dan maar voor het gemak richting vadertje staat gewezen wordt als we financieel tekort komen. Het lijkt wel of in onze perceptie kwalitatief goed voedsel een sluitpost is geworden.
De samenleving inrichten volgens het consumptie model was natuurlijk niet alleen goed voor “het kapitaal” maar was evenzeer gericht tegen het rode spook uit Rusland: bij het verlaten van lagere school kregen we nog de wijze les mee dat communisten gevaarlijk waren, omdat ze de revolutie wilden, maar socialisten waren doortrapter, want die probeerden stiekem het roer over te nemen.
Nog wat anders zou wel eens een belangrijke rol kunnen spelen. Typische consumptiegoederen zijn aan mode, ontwikkeling en slijtage onderhevig (gemaakt) en moeten steeds weer vervangen worden. Een elastische vraag dus. De voedselindustrie, feitelijk de kapitalisering van de voedselvoorziening, heeft hier haar eigen antwoord op gevonden. Onze supermarkten staan er vol mee.
Of we weer teruggaan naar de charitas (St. Vincentius in RK kring) durf ik niet te zeggen. Eerlijk gezegd denk ik dat ons verlicht systeem zolang zal standhouden totdat het zwaartepunt van het kapitalistisch stelsel naar elders verschuift. Geld heeft zo zijn eigen wetten, en meedogend kan het vanuit zijn wezen niet zijn.
Een voorlopige oplossing? Misschien was de idee van een basisinkomen nog zo gek niet als een ventiel op het ontspoorde kapitalisme. Geen controle van staatswege hoe iemand leeft en een afbouw van de verborgen werkeloosheid (bij de sociale diensten met name). En eerlijker delen.
Uitgelichte afbeelding: bron
