David Seymour: Children learning to draw at a blackboard. Hungary (1948)
Fascisme, heden en verleden. In De Groene van deze week reageert Philo Bregstein op een artikel van Chris van der Heijden. Een klein leerstukje betreffende de omgang met het verleden. Feilloos legt Bregstein de vinger op de dubieuze plekken in het betoog van Van der Heijden.
Ik wil reageren op Chris van der Heijdens pro domo (De Groene Amsterdammer, 29-04-2010). Natuurlijk juich ik een openbaar debat toe, dat behoort tot de beste Groene-traditie. Maar ik wil op een aantal aperte onjuistheden wijzen.
Van der Heijdens aantijging dat ‘een flink aantal van de meest fanatieke critici van Grijs verleden in hun jonge jaren in communistische of vergelijkbare kringen verkeerde’ is mccarthyachtige paranoia. Oud-Groene-hoofdredacteur Martin van Amerongen deed in 2001 een frontale aanval op Grijs verleden in zijn inleiding bij het door ons samen geschreven toneelstuk Willem Mengelberg tussen licht en donker. Ikzelf waste Van der Heijden de oren in mijn essay ‘Actualiteit van Jacques Presser’ (Over Jacques Presser, 2007). Van der Heijden slaat met zijn aantijging wat betreft deze ‘fanatieke critici’ als ‘ex-commies’ de plank duidelijk mis.
Van der Heijden presenteert zich als de verdediger van de redelijkheid, maar in feite klaagt hij vanwege de overdreven aandacht voor de shoah en roept: ‘Ik ook! Ik ook!’ De joden waren wel slachtoffers van de shoah, maar Van der Heijden zelf lijdt nog altijd onder de gevolgen van WO II en de ellende om zijn foute vader. Hij beschrijft deze als aardig en fatsoenlijk, maar neemt nergens stelling tegenover wat zijn vader in de oorlog voor fouts heeft gedaan. Opnieuw lijkt hij het foute verleden van zijn vader goed te willen praten, met de tendentieuze voorstelling van zaken dat het vaak toeval zou zijn geweest of je in het verzet raakte of collaborateur werd. Ook geeft hij een valse voorstelling van zaken door te suggereren dat de mythe van het heldhaftige Nederland in verzet tegen nazi-Duitsland en de solidariteit met de vervolgde joden pas in zijn boek Grijs verleden zou zijn aangevallen. Dat was al in 1965 een van de centrale thema’s van Ondergang. Van der Heijden bekritiseert de simplificering van de vraag naar goed of fout bij Loe de Jong, maar vermeldt De Jongs leermeester Jacques Presser niet, die daar wel genuanceerd over heeft geschreven. Van der Heijden herleidt voor de zoveelste keer elke ethische vraagstelling in verband met WO II tot simplistisch ‘goed en fout’-denken, en gooit het kind met het badwater weg.
Ook Van der Heijdens voorstelling van zaken wat Spanje betreft is apert onjuist. Hij stelt: ‘De shoah was in Spanje geen onderwerp.’ Dat haal je de koekoek: de joden waren er sinds 1492 volledig verdreven en Franco hield de Spaanse grenzen potdicht voor joodse vluchtelingen. Wat de verwerking van de Spaanse burgeroorlog betreft komt Van der Heijden met de gotspe: ‘Van wrok daarover heb ik nooit iets gemerkt.’ Dit is een aperte vorm van geschiedvervalsing, ik denk alleen al aan de moord op García Lorca die tot vandaag bron van felle controverses is.
Van der Heijdens grootste gotspe is de uitspraak: ‘Het ging zo ver dat een overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking meende dat de jodenvervolging de oorzaak van de oorlog was geweest.’ Dat komt volgens hem door de overdreven aandacht die de shoah krijgt. Dat denkt niemand in Nederland serieus. De enige die Van der Heijdens stelling als motief voor WO II lanceerde was Hitler. Alleen zijn blinde volgelingen geloofden aan de oorlog tegen ‘het internationale FinanzJudentum, het joodse bolsjewisme, en de Geallieerden in handen van het joodse wereldcomplot’. Vandaag klinken deze uitspraken inderdaad opnieuw in antisemitische, antizionistische propagandaleuzen in de Arabische wereld en Europa, maar ik neem aan dat Van der Heijden met zijn opmerking niet op hen doelde. Kort en goed, ik vind zijn stuk verward en verwarrend.
Philo Bregstein
Inmiddels is De gestolen tijd – Op zoek naar mijn Joodse familie van Philo Bregstein verschenen. Een gesprek met hem in het VPRO programma “Boeken”. Aansluitend komt Theo Gerritse aan het woord over zijn boek Rauter – Himmlers vuist in Nederland.
Uitgelichte foto: bron
