Levenslust

Emil Nolde: Streitgespräch (1938/45)

Er is iets dat veel mensen waarschijnlijk nooit willen of kunnen begrijpen. De wereld, de natuur, is vol conflicten en geweld van orkanen tot virussen toe. Harmonie valt slechts te vinden als we gaan abstraheren, ordening gaan aanbrengen, natuurwetten formuleren die bijna als vanzelfsprekend later weer verder aangepast moeten worden of verworpen. Mensen zijn natuurlijke wezens, geen robots. In elke vezel van ons lichaam, in elke hersencelletje zijn we onderling anders en toch mens. We horen, zien, ruiken ogenschijnlijke op dezelfde manier en toch verschilt de waarneming van persoon tot persoon.

Wat ik daarmee wil zeggen is dat u en ik het nooit echt ergens over eens zullen zijn. Gaat het over zaken die ons ter harte gaan, privé of maatschappelijk, leidt dit onvermijdelijk tot botsingen. Is dat erg? Nee, integendeel, zolang de intentie maar aanwezig is elkaar te helpen om weer een stukje inzicht en ervaring op te steken. Het leerproces, ons leven, loopt steeds via derden. Hoe graag we ook wensen autonoom te zijn, het is een onmogelijkheid. Puur zelfbedrog zelfs als we dat veronderstellen. Het is het wezensconflict tussen ons biologisch lichaam en onze geest. We zouden zo graag, maar we kunnen niet.

De harmoniegedachte zit diep in ons verankerd. Komt het door onze christelijke cultuur of geldt ze als universeel voor de gehele mensheid? Hebben we als mens de neiging naar consensus te streven? Zeker is, dat wij, hier in het Westen, de neiging hebben ons uit te drukken in begrippen als superieur versus minderwaardig, hoog en laag, beschaafd versus rapalje, noem maar op. Vaak vertaald in metaforen als gezond en ziek. Zelden wordt de vraag gesteld naar achterliggende (historische) oorzaken. Het is een gegeven, zo is het en daarmee basta. Op deze wijze wordt een hiërarchie snel aanvaard waarmee een gewenste harmonie afgedwongen kan worden. De ruimtelijke vertaling kunnen we dagelijks aanschouwen. Zo leven wij, zo wonen wij.

In deze omstandigheden groeit steeds weer een nieuwe generatie op die de gegeven orde als de gewenste normaliteit beschouwd en conflicten worden ofwel met geweld onderdrukt, dan wel genegeerd of onder het tapijt geveegd. Technisch mogen we dan in een eeuw tijds, dankzij grote hoeveelheden geplunderde energie, veel verder in de ontwikkeling gekomen zijn dan ooit, psychisch en sociaal staan we nog aan het begin van een werkelijke evolutie. Lees de klassieken maar.

Geen enkele orde blijkt eeuwigheidswaarde te hebben, hoe ze ook massaal omklemd wordt. Dat kan zijn vanwege privileges of uit onzekerheid en zelfs angst voor veranderingen. Mensen zijn gewoonheidsdieren en de massa is traag. De gegeven orde wordt aldus meestal niet ter discussie gesteld, alleen de plek binnen die orde. Banaal wordt het als personen verantwoordelijk worden gesteld voor vermeende onrechtvaardigheden, voor het slechte functioneren van de economie met name.

Veel kunnen we leren uit het verleden. Vele pogingen en experimenten tot verandering, onder het motto vrijheid en welvaart voor allen, zijn mislukt. Toch schijnen we steeds weer het wiel opnieuw te willen uitvinden. Met dergelijke gedachten in mijn achterhoofd ga ik door het leven. Mijn levenslust heeft er niet onder geleden.

Nu een concert opgenomen in de grote zaal van Radio France. Een tip voor het geval u in Parijs bent.