Ferdinand Hodler: The truth (1903)
Marie Meeusen groeide op bij Antwerpen, studeerde taal- en letterkunde in Gent en verhuisde in 2010 naar Nederland, vlak voor het kabinet Rutte I aan de macht kwam. Marie mediteert én analyseert graag. Ze werkt als freelance schrijver en heeft een coachingspraktijk waar ze ‘voice dialogue’ met reiki en creatief schrijven combineert. Met groeiende ongerustheid merkt ze dat ‘conspirituality’ steeds meer voeten aan de Nederlandse grond krijgt en dat deze ‘samenzweving’ – een alliantie van spiritualiteit met extreemrechts gedachtegoed – ook de grens met België oversteekt.
Marie Meeusen
Nederland blikt terug op een zwalkend, neoliberaal coronabeleid, een logisch uitvloeisel en pijnlijke spiegel van tien jaar Rutte-doctrine. Dit beleid, gebaseerd op adviezen van een erg homogene club experts, heeft steun aan multinationals hoog op de agenda staan en treft kwetsbare burgers en sectoren ongemeen hard. Het etnisch profileren in de recent losgebarsten toeslagenaffaire toont hoe niet enkel de verzorgingsstaat uitgehold is. Ook de democratische rechtsstaat wankelt, de ruimte voor macht en tegenmacht, nuance en toenadering is ver te zoeken. Het wantrouwen naar de burger is diep.
‘Blind wantrouwen’ in wetenschap, mainstream media en de overheid: het is de mest waarop ‘conspirituality’ welig groeit. Deze houding sterkt problematische overtuigingen van ‘samenzwevers’: het eigen gevoel is betrouwbaarder dan wetenschappelijk onderzoek, de pers is omgekocht door het establishment en de farmaceutische industrie. Wantrouwen voedt ook antidemocratische, populistische, racistische politieke bewegingen. De meest kwetsbare ‘samenzwevers’ worden zo vogels voor de kat: ze steunen gedachtegoed dat hen niet enkel wantrouwt, maar ook misbruikt en minacht.
Als de mest het wederzijdse wantrouwen is, dan vormt het neoliberale klimaat in Nederland de wortels van deze akelige ‘samenzweving’. Dus volstaat het niet om het verhaal te vertellen van stoute algoritmes van techbedrijven, die zorgen voor wat Arjen Lubach de ‘fabeltjesfuik’ doopte. Ook als we louter inzoomen op karakterstructuren of soelaas zoeken in psychotherapeutische trajecten, missen we essentieel begrip voor wat dit denken zo laat groeien.
Een breed, maatschappelijk discours is nodig. Maar dat is niet eenvoudig in een land waar de grootste schreeuwers zendtijd krijgen en verdere polarisatie meer kiezers lijkt te beloven dan bezinning, toenadering en verbeelding. Als Jesse Klaver in de talkshow Op1 voorstelt om de geprivatiseerde kinderopvang gratis te maken, krijgt hij meteen de vraag of hij bereid is om daarin samen op te trekken met zijn rivaal Wilders. Inhoudelijk wordt zijn voorstel meteen opzij geschoven. In dit verarmde publieke debat zie ik bijzonder weinig ruimte voor nuance, laat staan dat er ingegaan wordt op nieuwe visies of paradigmaverschuivingen. Terwijl de uitdagingen die we als samenleving het hoofd moeten bieden, toch echt gigantisch zijn.
De spirituele, meditatieve taal lijkt in het eerste opzicht een alternatief te bieden voor deze denkarmoede, deze neiging tot sensatie, polarisatie en populisme. Maar ook deze werelden tonen enorme tekorten, die het succes van ‘conspirituality’ voor een groot stuk verklaren.
In betere tijden vormden politieke debatten een ver-van-hun-bed-show voor veel ‘samenzwevers’. Het gezamenlijke gesprek over complexe, mondiale uitdagingen was vrijwel onbestaand. Liever werd via Facebook een tijdstip afgesproken om samen in een groepsmeditatie regen boven brandende bossen te visualiseren. Dit beperkte politieke bewustzijn reduceert nu het complexe, gelaagde overheidsstelsel tot een ‘deep state’ van een paar onzichtbare politici en ceo’s.
De collectieve woede over het coronabeleid cirkelt sterk rond de eigen navel en de eigen gemeenschap van gelijkgestemden: ‘mijn gezonde lijf wordt beperkt in bewegingsvrijheid’, ‘ik wil geen vaccin voor mijn kind’. There is no such thing as society: de verantwoordelijkheid van en tegenover de hele gemeenschap is buiten spel gezet of vrijwel onzichtbaar gemaakt, ‘burgerplicht’ vormt geen argument. New Age-stromingen voeden deze individualistische houding al decennialang en zijn enorm populair in het doorgedreven neoliberale Nederland. De nieuwe wereld kan in de eerste plaats bereikt worden door kwantumsprongen in je individuele bewustzijn; een duurzame levensstijl of bewuster reis- en consumptiegedrag worden niet gezien als primaire, collectieve oplossingen. In je eigen kracht staan, goed voor jezelf zorgen, je immuniteit een boost geven en positieve intenties uitzenden, zullen leiden tot een liefdevolle plek voor iedereen die ontwaakt is.
Dit ‘spiritueel darwinisme’ gaat in coronatijden heel ver. ‘Immunoshaming’ gebeurt volop: zij die zwaar ziek worden door corona hebben dit aan hun levensstijl en beperkte bewustzijn te danken. Oude en zieke mensen vormen ‘dor hout’. Of zelfs: wie sterft, was voorbestemd om in de materiële, angstige 3D-klei te blijven steken, wie van milde corona herstelt, kan dit beschouwen als een ascentieproces en zal ‘gekroond’ mee opstijgen naar de veelbelovende, hoogbewuste 5D-dimensie, een prachtig veld voor ontwaakte lichtwerkers, waar de liefde regeert.
Theodor Adorno stelt zich in 1947 in zijn Theses against Occultism, met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust op het netvlies, afwijzend op tegenover alle manifestaties van occultisme. Hij beschouwt spiritualiteit als een ‘regressie van bewustzijn’, een onderdeel van de laatkapitalistische ideologie van de middenklasse. Een occulte levenshouding wees volgens hem op het onvermogen om met de gruwelijke uitwassen van de moderniteit om te gaan. De moderne mens is niet bij machte maatschappelijke verschijnselen met elkaar in verband te brengen en betekenisvol te duiden. Daarom kijkt hij omhoog naar de sterrenhemel, om daar de hemellichamen in een betekenisvol verband te plaatsen.
Deze kritiek valt in de historische context volledig te begrijpen en behoudt haar waarde: het is essentieel om te kijken naar mechanismen van ‘spiritual bypassing’. Veel religieuze én spirituele stromingen bevestigen nog steeds de heersende ideologie en bijhorende sociale constructies. Ze openen zelden de deur naar gedegen systeemkritiek en of een essentieel andere inrichting van de maatschappij.
Maar zingeving, ook spirituele zingeving, is eigen aan het mens-zijn, net als de behoefte om te behoren tot een liefdevolle gemeenschap. Heeft de ontkerkelijking wel plaatsgevonden? Is er niet eerder sprake van ‘herkerkelijking’? In beangstigende crisistijden, wanneer fysieke ontmoetingen zo beperkt zijn, wordt de hunkering naar zingeving en gemeenschap nog groter. Covid-19 legt bovendien onze wereld genadeloos onder het vergrootglas. Als we een spirituele levenshouding a priori en vanop elitaire afstand afwijzen, wijzen we voor een groot stuk ook de zoektocht af naar manieren om samen uit de crisis te komen. En met die afwijzing duwen we de ander, de medemens, nog dieper het duistere hol van radicalisering in.
Hoe kunnen we een start maken, nu we elkaar vooral online moeten vinden? Welke journalist of onderzoeksgroep heeft dit complexe en groeiende gevaar echt goed op de radar? Wat kunnen we in het onderwijs doen? Socratische gesprekken zijn een fantastische methode om stil te staan bij het eigen denken, maar hoe vormen we veilige praatcirkels in Teams?
In Amerika ontstond de Conspirituality Podcast, een uitstekend initiatief dat in wekelijkse podcasts de alliantie tussen spirituele, alternatieve, ‘faux-progressive’ werelden en extreemrechts complotdenken gedegen in kaart brengt en onderzoekt. In de ‘redpilled’-lijst op de website kan je checken hoe diep vooraanstaande ‘influencers’ en ‘teachers’ in het konijnenhol zijn gezakt. Ook Lorie Ladd staat op de lijst. Ze is een Amerikaanse ‘ascension teacher’ die Trump in haar ‘channelings’ een lichtwezen en megakatalysator noemt, haar Facebookpagina telt ook vijftien likes van mijn Facebookvrienden. Een meditatiegoeroe die beweert dat Covid weg te mediteren valt, een bekende yogaleraar die tot groepsknuffels oproept? Zij komen beiden ook op de lijst terecht. Gelukkig zijn er in de buik van de Angelsaksische ‘wellness-wereld’ steeds meer figuren en verenigingen die zich uitdrukkelijk distantiëren van complotdenken en neofascistisch gedachtegoed: neem een kijkje op de pagina’s van ‘Yoga International’, Marianne Williamson of Jeff Brown, om er een paar te noemen.
Er zijn inmiddels talloze Nederlandse – en ook steeds meer Belgische – ‘influencers’ die zich online uitspreken tegen coronamaatregelen, daarbij onwetenschappelijke bronnen gebruiken en antidemocratisch gedachtegoed verspreiden. Sommigen van hen gebruiken opruiende taal, anderen noemen Trump een lichtwerker. Het voelt echter ongemakkelijk en zelfs onveilig om in dit artikel in mijn eentje aan ‘naming and shaming’ te doen. Kan dat de taak worden van een betrokken gemeenschap, die de onderliggende discussies voert en daarbij het onderzoek naar de ideologische voedingsbodem niet schuwt?
Nederlandse en Belgische spirituele kringen vloeien de laatste jaren steeds meer in elkaar over: in samenwerkingen bij retraites, ceremonies en festivals. Een steeds neoliberaler beleid dat institutioneel racisme legitimeert, met opruiende politici, een kille samenleving waarin elke langetermijnvisie gebaseerd op zorgzaamheid of duurzaamheid ontbreekt? Dit is niet enkel een Nederlandse realiteit. Daarom pleit ik voor een gezamenlijk initiatief van de Lage Landen: samen aan de slag, in de Nederlandse grond én in de Vlaamse of zelfs Belgische klei van mijn vaderland.
Het volledige artikel op De Wereld Morgen
Uitgelichte afbeelding: bron
