Jan Blommaert
Het boek van Alexis de Tocqueville De la Démocratie en Amerique, verschenen in 1840, is een klassieke tekst over democratie. Eén van de knelpunten die de Tocqueville zag in de nieuwe vorm van politieke organisatie was dat een democratie altijd het gevaar liep van “de tirannie van de massa”, de waan van de dag die als “draagvlak” de politieke koers zou kunnen bepalen, tegen beter weten in. Vermits men het vandaag zo vaak en graag heeft over “draagvlak” – hebben treinstakingen een “draagvlak”? En hebben ze er één nodig? – keer ik even naar deze kwestie terug.
De manier waarop de Tocqueville het gevaar voor despotisme van de massa beschrijft, doet meteen denken aan de manieren waarop men vandaag spreekt over populisme. Populisme, dat is de dominantie van de vox populi, de retoriek van het ‘echte’ Volk dat zich afzet tegen enerzijds een (linkse) elite en anderzijds de barbarij van allochtonen. In beide gevallen zien we dat mensen meedrijven met collectief gecirculeerde beelden – de media zijn de grote actoren in de constructie van het moderne populisme – en hun standpunten vormen op basis van wat de massa erover lijkt te denken (of minstens lijkt te zeggen).
Een van de meest invloedrijke analyses van het hedendaags populisme is On Populist Reason, van de hand van wijlen Ernesto Laclau. Laclau ziet populisme als een fenomeen dat zich organiseert rond een tweedeling in het begrip ‘volk’ – we hebben ze daarnet al beschreven. Er is enerzijds een ‘echt’, puur, normaal volk – de ‘gewone man’, ‘Jan met de Pet’, de ‘hardwerkende Vlaming’ – en anderzijds een elite en een groter wordende groep immigranten die door deze elite verdedigd en opgehemeld wordt. Aangezien die elite de teugels van de macht in hand houdt, negeert ze de standpunten, behoeften en zorgen van de ‘gewone’ mensen, en ontstaat er een kloof tussen burger en politiek. Om die kloof te dichten moet de politiek zijn legitimiteit herwinnen door zich terug tot de ‘gewone man’ te wenden. Men zal slechts democratisch zijn wanneer men populistisch is – dat wil zeggen: wanneer de eigen standpunten perfect overeenstemmen met die van de ‘gewone man’. Het is de ultieme majoritaire droom voor de democraat: mijn standpunt is dat van iedereen.
Lees verder: Twee problemen
Bron uitgelichte foto: Inner Musings
