John Heartfield: Untertanen (1929)
In de NRC verscheen onder de titel: “Herkennen we de signalen voordat het te
laat is?”, een relevant en uiteindelijk teleurstellend opinie-artikel van Ian Buruma. Teleurstellend vooral vanwege het vergoelijken van de rol van de economisch machtigen, de rol van het kapitaal, nu en in de twintiger en dertiger jaren van de vorige eeuw. Jammer is verder dat Buruma onder de noemer blindheid de tot in den treuren herhaalde sjablonen opvoert. Eens te meer wreekt zich dat zeker in ons land nooit diepgaand onderzoek heeft plaatsgevonden naar het wezen van fascisme en hoe het zich manifesteert. Gevolg, de bodem was en bleef vruchtbaar en er werd en wordt weggekeken, van links tot rechts.
Ieder weldenkend mens zal het blijven intrigeren dat juist in een van de meest geletterde en economisch ontwikkelde landen van Europa een proces kon plaatsvinden dat zou leiden tot de Shoah. Lebensraum en een greep op grondstoffen, aardolie voorop, waren de drijfveren die tot een nieuwe wereldoorlog voerden als voortzetting op de vorige.
Dr. Seuss cartoon (1941) criticizing America’s policy on denying European Jews save-heaven during the Holocaust.
Is dat zoveel anders dan wat de USA hebben getoond vanaf augustus 1945 toen in feite de oorlog al gewonnen was. Atoombommen op Japan, geen verdragen met en over Duitsland. Voort ging het met Korea, Iran, Indonesië, Congo en Angola, Chili, Vietnam, Irak. De lijst is bijna eindeloos.
Zonder met de ogen te knipperen kun je rustig stellen dat de Amerikanen het stokje hebben overgenomen van de Duitsers onder andere voorwendsels en motieven op wereldschaal.
Ik duid hierop, omdat, als je wilt dat de tekenen des tijds worden verstaan, het je duidelijk moet zijn wat de drijfveren zijn van een staat, van politici. Met Trump is in ieder geval in de USA een president aan het roer gekomen die de lading volledig dekt die sinds de Tweede Wereldoorlog rust op twee economische peilers: massale productie voor consumptie en militair.
Mann könnte nicht wissen, zeiden Duitsers na de oorlog. Werkelijk? Men kon het weten als men wilde evenals nu. Denk maar aan de gevolgen voor het klimaat. Ook dat valt onder hetzelfde hoofdstuk, de symbiose van staat en kapitaal uitgedrukt in fascisme.
Hoe het begon. Zeker na de oorlog, toen we, met een rein geweten, op een enkele uitzondering na, wisten dat alle kwaad uit het oosten kwam, eerst de nazi’s, vervolgens de communisten, keerden we onze rug naar het continent en kozen vol overgave voor onze bevrijders. We wilden niet weten wat in Duitsland plaats gevonden had, Duits was taboe. Tussen haakjes, misschien wel de grootste (ideologische) fout die Hitler maakte was dat hij de inval in de Sovjet Unie karakteriseerde als een Eroberungskrieg en niet als een Befreiungskrieg. Zonder twijfel hebben de Amerikanen hier met groot profijt lering uitgetrokken tot op de dag van vandaag toe.
Laten we ook niet vergeten dat er alras twee Duitslanden kwamen inplaats van het ene Duitse Rijk, wederom dankzij die Amerikanen. Vele waarachtige antifascisten kozen voor de communistische DDR. Een van hen was de auteur Stephan Hermlin. Hij komt nu aan het woord in een gesprek uit 1986. Aanbevolen van hem zijn z’n korte verhalen, w.o. “Die Zeit der Einsamkeit”, “Die Zeit der Gemeinsamkeit” en “Der Weg der Bolschewiki” geschreven in de jaren 1948-50.
ICH HABE NICHT DIE FEINDE DIE ICH VERDIENTE
Ein Gespräch met Stephan Hermlin – Dieter Bongartz
WDR 3 – 24 februari 1986
“Het fascisme is mijn onverzoenlijke vijand.”…
Mahler
Ich bin der Welt abhanden gekommen
Kathleen Ferrier – Wiener Philharmoniker, Bruno Walter (Decca)
Uitgelichte fotomontage: John Heartfield / Inzet: Dr. Seuss – bron
Muziek: Diapason – 2014-03
