Godfrey Reggio: Koyaanisqatsi (1982)
Oorzaak en gevolg, een voor iedereen te bevatten wetmatigheid. Waarom wordt ze genegeerd, het denken erover uitgeschakeld als vermeende belangen op het spel staan en morele verontwaardiging opgewekt wordt om achtergronden, medeplichtigheid en schuld te verbloemen? Waarom hoeven diegenen die beslissen over het gebruik van geweld en het provoceren nooit zich te verantwoorden en kunnen ze met een carte blanche, verkregen door democratische verkiezingen, bijna ongelimiteerd hun gang gaan? Wie steunen ze en wiens belangen verdedigen ze?
OORLOGSKOORTS KAN DE HERSENEN BESCHADIGEN
Johan Depoortere
Laat me een paar misverstanden rechtzetten:
Eén: de Sovjetunie is niet uit elkaar gevallen.
Twee: de oorlog in Oekraïne is niet op 24 februari van dit jaar begonnen.
De Sovjetunie is niet uit elkaar gevallen maar de doodsteek toegediend door drie heren die in een door alcohol beneveld weekend besloten dat de Unie ophield te bestaan. Die drie heren waren de presidenten van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. Die laatste was de belangrijkste: zijn naam was Boris Jeltsin. Van de drie had de Russische president ook het meeste belang bij het verdwijnen van het land dat ontstaan was uit de Bolsjevistische Revolutie. Boven Jeltsin stond Mikhail Gorbatsjov, de leider van de Unie, waarvan Rusland een deel was, het grootste deel maar slechts een deel. Door de Sovjetunie te vernietigen werd Jeltsin bovenbaas. Nu had hij de vrije hand om als een Russische Pinochet zijn Chicagoboys hun gang te laten gaan met de shock therapy die miljoenen Russen in de armoede zou storten.
Het was de roof van de eeuw: het industriële apparaat van de staat werd te grabbel gegooid voor voormalige partijfunctionarissen en buitenlandse investeerders die slapend obsceen rijk werden. Een nieuwe klasse was geboren: die van de oligarchen die Boris Jeltsin met de hulp van Amerikaanse PR-specialisten aan de macht hielden toen zijn houdbaarheidsdatum ver overschreden was. In 1994 was de levensverwachting van Russische mannen in drie jaar tijd van 63 naar 57 jaar gedaald.
En nee, de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne is niet begonnen met de inval van Russische troepen op 24 februari van dit jaar. De inwoners van de Donbas leefden toen al acht jaar onder de bombardementen van hun eigen Oekraïnse leger en de privémilities van extreemrechtse signatuur. Dat conflict gaat terug tot 2014 toen een volksopstand met steun van de Amerikaanse president Obama de wettig verkozen Viktor Janoekovitsj verjoeg en een regering op de been bracht waarin extreemrechtse nationalisten en neoliberale hardliners de boventoon voerden.
Eén van de eerste beleidsdaden van die regering was de afschaffing van de taalrechten van de Russisch sprekende meerderheid in onder andere Donetsk en Luhansk. Op hun eis tot autonomie van de Donbas antwoordde de regering in Kiev met het sturen van neonazitroepen en bombardementen. Op het ogenblik van de Russische inval waren in de Donbas al 14000 doden gevallen.
It’s the history, Stupid
Wie ook maar iets van het conflict in Oekraïne wil begrijpen moet die geschiedenis onder de loupe nemen. Dat is wat Christophe Callewaert en Ludo De Brabander doen in Oorlogskoorts, een boek dat mythes ontmijnt en medicijn biedt tegen de kwalijke aandoening van oorlogskoorts die – zoals een blik op de sociale media leert – de hersenen aantast. Wie ook maar durft te twijfelen aan de stelling dat Poetin gek dan wel ziek, de nieuwe Hitler of de nieuwe Stalin is wordt weggezet als Poetinlover of, godbetert, stalinist. Ook mensen die zich graag als links profileren zijn niet immuun voor de kwaal verspreid door de dagelijkse oorlogspropaganda die de gevestigde media over ons uitstorten. De Brabander en Callewaert geven van dat laatste treffende voorbeelden. De neonazi’s van de Azovbrigade die de stad Marioepol controleerden worden in vrijwel alle media met het neutrale strijders aangeduid. Strijders zijn het ongetwijfeld. Hun stichter, Andriy Biletsky noemde het de missie van Oekraïne om de witte rassen van de wereld te gidsen in een laatste kruistocht tegen de door de Semieten geleide Untermenschen. Het belette De Standaard niet de vraag te stellen of de Azovbigade extreemrechts of extreem dapper is. In een kritiekloos interview in Terzake werd de voormalige Oekraïnse president Viktor Joesjtsjenko opgevoerd. Joesjtsjenko was de held van de Oranjerevolutie die in 2004 met de volle steun van de EU en de VS een eerste keer zijn rivaal Viktor Janoekovitsj van de macht verdreef. Het publiek van Terzake mocht niet vernemen dat Janoekovitsj een aanhanger is van het extreme Oekraïnse etnisch nationalisme die de officiële persoonsverheerlijking van de nazi-collaborateur en oorlogsmisdadiger Stepan Bandera invoerde – compleet met standbeelden en bloemenhulde.
Oekraïne is een diep verdeelde natie maar dat is in de dagelijkse berichtgeving nauwelijks aan de orde. Het land worstelt sinds zijn onafhankelijk bestaan met zijn identiteit. Het Westen kijkt naar Europa, voelt zich behorend tot de Europese familie. Het Oosten heeft de blik op Rusland gericht en is in meerderheid ook Russisch sprekend. Komt daarbij dat voor de Russen Kiev zowat de moederschoot is van de Russische natie. Heel verwarrend allemaal voor hedendaagse nationalisten aan beide kanten van de Russisch-Oekraïnse grens. In zijn verhelderend boek Frontline Ukraine, Crisis in the Borderlands ziet de Britse historicus Richard Sakwa twee tegenstrijdige vormen van Oekraïns nationalisme: Het etnisch nationalisme van hen die het Oekraïns als moedertaal hebben en dat hoogtij viert in de nostalgie naar de nazicollaboratie en de strijd tegen het communisme tegenover het pragmatische nationalisme van de anderstalige minderheden die de diversiteit van talen en origine in het land erkend willen zien door een federaal statuut.
Door de gebeurtenissen op de Maidan in het voorjaar van 2014 kwamen de breuklijnen in de Oekraïnse samenleving op dramatische wijze aan de oppervlakte. Duizenden betogers kwamen op straat uit protest tegen het voornemen van de verkozen president Janoekovitsj om een economisch associatieverdrag met de Europese Unie te verwerpen ten voordele van een economisch gunstiger overeenkomst met Rusland. De beelden van de betogingen waren indrukwekkend maar uit opiniepeilingen bleek dat 46% van de Oekraïners het protest niet steunden. De Amerikaanse gezant van president Obama, onderminister van Buitenlandse Zaken Victoria Nuland deelde koekjes uit aan de betogers op de Maidan en overlegde met de Amerikaanse ambassadeur wie wel en wie niet in de komende regering zou worden opgenomen. Nuland pochte achteraf dat de Amerikaanse regering vijf miljard dollar had besteed aan de democratisering van Oekraïne en voegde er Fuck Europe aan toe. Gie Verhofstadt was één van de velen die naar Kiev reisden om de vlammen van de burgeroorlog die er zat aan te komen aan te wakkeren.
De regering die onder de Amerikaanse paraplu was tot stand gekomen vaardigde de eerder genoemde taalwetten uit en voerde een harde neoliberale politiek. Dat was meer dan genoeg om de bevolking van het Oosten van het land tegen Kiev in het harnas te jagen. De toenemende invloed van extreemrechts in regering en parlement en de verheerlijking van het collaboratieverleden met standbeelden voor Bandera en andere nazikopstukken verdiepte nog de kloof tussen de gemeenschappen. Human Rights Watch en Amnesty International signaleerden groeiend haatgeweld tegen Roma, lgbt-mensen, feministen en activisten. In de Donbas gebruikten betogers de tactiek die ze van de Maidanopstand hadden afgekeken: ze bezetten overheidsgebouwen en kwamen op straat. Hun eisen waren niet buitensporig – van afscheiding, separatisme, was in een eerste fase nog geen sprake: wel locale autonomie en een federaliserende grondwet.
De Russische regering steunde de opstandelingen, aanvankelijk aarzelend en met mondjesmaat omdat Poetin meer heil zag in een stabiel buurland waar Rusland hoe dan ook zijn invloed kon laten gelden. Maar tegelijk stond Poetin onder druk van de de extreme nationalisten en militaire avonturiers die de opstandelingen van de Donbas gingen adviseren. Ook in Kiev kregen de extremen de bovenhand. De privémilities die naar de Donbas werden gestuurd moesten de reguliere troepen vervangen die de opstand niet onder controle kregen. De oorlog in Donbas was begonnen.
Pogingen om een einde te maken aan het conflict draaiden op niets uit. In zijn campagne voor het presidentschap beloofde Zelensky vrede te brengen door onderhandelingen. Het leverde hem een meerderheid op, ook in het Oosten van het land. Maar neo-nazis bedreigden hem met de dood als hij zijn belofte zou uitvoeren. Eerder hadden Frankrijk, Duitsland, Oekraïne en Rusland in de Witrussische hoofdstad Minsk een akkoord gesloten dat voorzag in een bestand, gevangenenruil, terugtrekking van buitenlandse strijders en – cruciaal – meer autonomie voor Donetsk en Luhansk. Toen Minks I niet bleek te werken sloofde de toenmalige Duitse bondskanselier Angela Merkel zich uit voor een update. Dat werd Minsk II dat evenzeer door zowel de Oekraïnse nationalisten als de Amerikaanse regering – intussen Biden – werd gesaboteerd. De Minskakkoorden zijn niet de oplossing maar het probleem, zei de Oekraïnegezant van het Witte Huis, omdat ze de Russische invasie in Oekraïne legitimeren.”Ook in Rusland nam de druk op Poetin toe om de ultra’s hun zin te geven en te kiezen voor de militaire optie al bleven er spanningen tussen Moskou en de rebellen in de Donbas.
Poetin: van goede dictator tot slechte dictator.
De demonisering van Poetin is een fenomeen van relatief recente datum. De auteurs brengen de lyrische woorden van de voormalige Amerikaanse president George W. Bush aan het adres van Poetin in herinnering. Die had Poetin in de ogen gekeken en een zielsverwant ontdekt. Na een eerste ontmoeting voorspelde hij dat Poetin de leider was die veel goeds zou doen voor zijn volk. Kort daarop werd het echtpaar Poetin uitgenodigd voor een gezellig weekend op de ranch van de president in Crawford, Texas. De sfeer was opperbest. Zelf herinner ik me het interview met toenmalig premier Verhofstadt na zijn eerste bezoek aan het Kremlin van Poetin. Verhofstadt was in de wolken over zijn Russische ambtsgenoot: hij had een man ontmoet met wie zaken te doen waren en hij loofde zijn dossierkennis. Dat Poetin toen al zijn niets ontziende aanslag op de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny had gepleegd kon de pret niet drukken. Bijna tien jaar later riep de Britse premier Blair de wereld op om samen met Poetin het moslimterrorisme te bestrijden. Poetin was een dictator maar hij was de goede dictator.
Waar en waarom is het misgelopen in de liefdesrelatie tussen Poetin en het Westen? De eerste uitbreiding van de Navo tot Polen, Tsjechië en Hongarije zorgde al voor een haar in de boter, al had Jeltsin in een dronken bui zijn verzet tegen toetreding van Polen opgegeven. De Navobombardementen op Servië en de steun van het Westen voor het losscheuren van Kosovo uit Servië deden de Russen ernstig twijfelen aan de goede trouw van het Westen. Maar zelfs toen de Navo door het lidmaatschap van de Baltische landen in 2004 tot aan de grenzen met Rusland opschoof reageerde de Doema, het parlement, furieus maar Poetin was opvallend gematigd. Hij stuurde zelfs zijn minister van Buitenlandse Zaken Lavrov naar de toetredingsplechtigheid van de nieuwe leden in het Navogebouw in Evere. Wat de relatie deed kantelen was de eerder vermelde Oranjerevolutie in Kiev en de door Washington geregisseerde regime change. Toen hetzelfde scenario zich afspeelde in Georgië waar een Rozenrevolutie president Shevarnadze van de macht dreef was de maat vol. De Verenigde Staten hadden 154 miljoen dollar besteed om de Rozenrevolutie voor te bereiden door onder andere de media te financieren die de campagne tegen Shevarnadze oppookten. Poetin en de Russische machthebbers in het Kremlin wisten dat ze vroeg of laat zelf aan de beurt zouden komen voor een kleurrevolutie.
De speech van Poetin in 2007 op de jaarlijkse Veiligheidsconferentie in München wordt wel eens het moment genoemd waarop de relatie tussen Rusland en het Westen definitief omsloeg. Poetin bekritiseerde de Verenigde Staten en hun monopolistische dominantie in een unipolaire wereld met haast ongelimiteerd gebruik van geweld in de internationale betrekkingen. Een jaar later beloofden de Verenigde Staten op een Navotop in Boekarest tegen de wil van de Europese partners Georgië en Oekraïne het lidmaatschap van de Navo. Daarmee overschreden ze de rode lijn waar niet alleen Rusland maar ook doorgewinterde Amerikaanse diplomaten altijd voor hadden gewaarschuwd. De Belgische premier Yves Leterme was niet blij met de beslissing maar concludeerde: De Russen zijn tegen, maar wat kunnen ze doen? Daarmee vatte hij goed de arrogante en cynische houding samen die Amerika en de bondgenoten als overwinnaars van de Koude Oorlog tegenover Rusland aannamen. Het was een echo van Clintons minister van Buitenlandse Zaken William Perry die het onverbloemder zei: Wat maakt het uit wat zij denken? zij zijn een derderangsmacht.
Proxy oorlog
De oorlog in Oekraïne is al lang niet meer een conflict tussen twee buurstaten maar een strijd om hegemonie tussen een gewezen grootmacht en een grootmacht in verval die wanhopig poogt zijn positie van enige supermacht te behouden in een snel veranderende wereld. Het einde van de Koude Oorlog zag niet het begin van een nieuwe en meer vreedzame wereldorde. De winnaar was het Westen onder leiding van de Verenigde Staten. Rusland moest ingeprent worden dat het de verliezer was. De voormalige Amerikaanse president Bush (de oudere) zei het zo: Wij hebben gewonnen, zij niet. We kunnen de Sovjets de overwinning niet uit de kaken van de nederlaag laten grijpen. In De Standaard, die zich zelden op ziekelijk anti-Amerikanisme laat betrappen, schreef Bart Sturtewagen: De Amerikanen hebben bloed geroken. (…) Ze ruiken een opportuniteit om af te maken wat ze bij het einde van de Koude Oorlog lieten liggen. In alles behalve in naam is de oorlog een Navo-oorlog tegen Rusland: aan Oekraïnse zijde vechten door de Navo opgeleide soldaten met Navo-wapens en Navotactieken. Alleen de doden en verminkten zijn Oekraïns.
Zijn we als slaapwandelaars op weg naar de Derde Wereldoorlog? De parallellen met de Eerste Wereldoorlog zijn beangstigend. Die ontstond toen een lokaal conflict op de Balkan de grootmachten van die tijd in de strijd meesleurde. De verwoestende oorlog had niets meer te maken met een conflict tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië maar was een strijd om grondstoffen en hegemonie. Zo is het ook vandaag. En de parallellen houden daarmee niet op. Groot-Brittannië demoniseerde Duitsland zoals het Westen nu Rusland demoniseert. Net als nu schakelde oorlogskoorts ook toen bij sommige van de knapste intellectuelen van die tijd het denkvermogen uit. Thomas Mann bejubelde de oorlog voor hij tot inkeer kwam en veel later een overtuigde antifascist werd. Net als toen wordt vandaag de vijand ontmenselijkt. De veel gevraagde militair expert Roger Housen in De Morgen: Extreem geweld hoort voor Russen nu eenmaal bij oorlog. (…) . Oorlog is voor hen bloedig en gewelddadig. Wij in het Westen zien dat anders. En net als toen de verheerlijking van militaire macht. Jonathan Holslag, Vlaanderens populairste neocon en posterboy van het militarisme: Wat we nodig hebben is niet ontwapening, bezinning en diplomatie maar net het omgekeerde. Europa’s militaire macht moet hersteld worden.
Hoe wreed en onmenselijk de oorlog in Oekraïne ook mag zijn, het heeft er alle schijn van dat hij nog maar het voorgerecht is, een sideshow voor de échte vertoning: de komende oorlog met China. De Navo, het bondgenootschap dat geacht wordt de veiligheid te garanderen in de Noordatlantische regio, dijt geografisch en politiek verder uit en heeft nu China tot strategische uitdaging uitgeroepen. Navo-strijdkrachten nemen deel aan tegen China gerichte oefeningen in de Stille Oceaan. De toekomstige oorlog van de VS tegen China is niet langer stof voor doemdenkers. Hij is het hoofdthema in de vorig jaar verschenen bestseller 2034 – A Novel of the Next World War. Een roman, inderdaad, fictie dus. Maar fictie geschreven door twee doorgewinterde voormalige militairen die de hoogste posten hebben bekleed in de Navo: de gelauwerde Amerikaanse generaal Elliot Ackerman en James Stavridis voormalig opperbevelhebber van het bondgenootschap. Stavridis citeert zelf de kritiek die hij van militaire collega’s op zijn boek kreeg: Zeer goed boek maar verkeerde datum. De voorspelde oorlog komt er veel vroeger: in 2024 of 2026.
- Christophe Callewaert en Ludo De Brabander: “Oorlogskoorts” EPO 2022
- Richard Sakwa: “Frontline Ukraine Crisis in the Borderlands” Bloomsbury Publishing 2022
- Elliot Ackerman, Admiral James Stavridis: “2034, A Novel of the Next World War.” Pinguin Press 2021 – In het Nederlands verschenen als “2034” Xander Uitgevers 2021
BRON
SALON VAN SISYPHUS – 5 november 2022
-
DE MYTHES OVER MAIDAN
-
THE UNITED STATES AND UKRAINE STARTED THE WAR – NOT RUSSIA
-
MONUMENTEN VOOR NAZI COLLABORATEURS IN DE OEKRAÏNE
-
ZE ZIJN WAT ZE ZIJN…
-
VAN GROOT NUT VOOR DE NAVO EN DE WAPENINDUSTRIE
Uitgelicht: bron
