jur kuipers
Eén van de mooiste praalgraven van Nederland bevindt zich – of all places – in de kerk van Midwolde, vlakbij de huidige borg Nienoord in Leek.
De opstelling van het praalgraf bevat – naast de gebruikelijke putti – twee liggende beelden en een staande.
Behalve het staande beeld, dat duidelijk minder van kwaliteit is, is het complete praalgraf gemaakt door Rombout Verhulst, m.i. de beste beeldhouwer van zijn tijd.
Werkelijk onvoorstelbaar hoe hij in staat was menselijke figuren “natuurgetrouw” uit één stuk marmer te creëren…
Anna van Ewsum, toen 24, gaf in september 1664 opdracht voor het maken van het praalgraf dat qua opstelling veel lijkt op het praalgraf van Van Lyere in de dorpskerk van Katwijk dat ook door Rombout Verhulst is gemaakt.
Ook in Katwijk gaf de vrouw bij leven opdracht om een praalgraf voor haar echtgenoot te maken waar ze zelf als beeld bij ligt.
Verhulst kreeg de opdracht van Anna van Ewsum in september 1664, zes weken na de dood van haar geliefde man (de overlevering wil dat ze echt van elkaar hebben gehouden), Carel Hieronymus van In- en Kniphuisen.
De beeldhouwer heeft maar liefst vijf jaar aan het praalgraf gewerkt, – en dat is te zien…
Het staat pontificaal in het koor van de ooit katholieke kerk dat na de reductie van Groningen in 1594 protestants was geworden, – daaronder de grafkelder…
Met name het beeld van Carel Hieronymus is – letterlijk en figuurlijk – adembenemend om naar te kijken.
De detaillering en de stofuitdrukking…, de plooien… hoe het zijden gewaad in marmer wordt verbeeld…
…En het gezicht…
…Het is niet iemand die “gewoon slaapt” , – hier ligt een dooie…
Carel’s beeld heeft een “Japonse rok” aan, een vermaakte zijden Japanse Kimono dat door de VOC werd geïmporteerd en door de mannelijke Groninger jonkers ook overdag op straat werd gedragen als statussymbool.
Van “Japonse rok” komt trouwens het woord “Japon”…
Zowel Anna als Carel zijn elk levensgroot uit één blok Italiaans wit marmer gehouwen… (de matrassen waar de figuren “op” liggen zijn géén losse elementen!).
Het gezicht van Anna van Ewsum – die het praalgraf bij leven liet maken – is sterk gestileerd en lijkt als beeld haast op een icoon uit de middeleeuwen, – ze leunt op de Bijbel en heeft onder haar linkerhand een gevleugelde zandloper, met een duivenvleugel en een vleermuisvleugel, zinnebeeld van de vervliegende tijd.
Achter haar hoofdkap de teruggeslagen rouwsluier.
Of Anna daadwerkelijk de opdrachtgever was, zoals documenten zouden uitwijzen, is niet helemaal zeker.
Haar stiefvader, haar moeder was na het overlijden van haar eerste echtgenoot hertrouwd, was de oudere broer van Carel en dus ook een “van In- en Kniphuisen” (een oud adelijk Duits geslacht “von Inhausen und Kniphausen” uit Ost-Friesland).
Anna hertrouwde kort nadat ze weduwe was geworden met Georg Wilhelm van In- en Kniphuisen, een achterneef van haar eerste man Carel die ze eveneens overleefde.
Van hem is het staande beeld in het praalgraf die er m.i. niet bij hoort te staan, – deze is gemaakt door beeldhouwer Bartholomeus Eggers en stond bij leven van Georg op de borg Nienoord (niet de huidige, want dat is niet de originele grote borg Nienoord, maar een kitscherig 19e eeuws stapel stenen) en kwam na zijn overlijden op het praalgraf te staan – wat er helaas uitziet als een aanfluiting.
Georg was een hork, want na zijn overlijden bleek dat hij, zonder medeweten van zijn vrouw Anna, testamentair had bepaald dat alle bezittingen, inclusief die van Anna, bij zijn overlijden over zouden gaan naar de familie van In- en Kniphuisen, waardoor Anna al haar bezit zou kwijtraken.
Anna spande een rechtszaak aan en won…
Anna was trouwens de laatste telg uit het ooit zo machtige Ommelander geslacht “van Ewsum” (oorspronkelijk “Tamminga” en ooit om-genoemd naar “van Ewsum”).
Met Georg Willem kreeg ze in elk geval drie kinderen, waarvan haar zoon Carel Ferdinand de volwassen leeftijd bereikte.
Deze zoon die 48 werd woonde op Nienoord en stierf kinderloos, waarbij deze tak van de familie van In- en Kniphuisen ook uitstierf.
In de Sint-Servaas van Maastricht is ook een praalgraf te vinden met een vergelijkbare opstelling.
Het is van Herman Frederik van den Bergh die zelf opdracht gaf voor zijn praalgraf, maar overleed voordat het af was…
Nog wat extra plaatjes over de kerk van Midwolde…
- Rouwborden (ook wel rouwkas genoemd) van Georg Willem van In- en Kniphuisen, Carel Hieronymus van In- en Kniphuisen en Anna van Ewsum aan de wand in de kerk.
Het “alliantiewapen” van “van In- en Kniphuisen/van Ewsum” is ovaal omdat het hier gaat om een vrouw.
Als het wapen de vorm van een schild heeft gaat het om een man. - De barokke avondmaalstafel met marmeren blad voor het praalgraf;
- De kansel met een “bellenblazer” te zien boven schedel en zandloper, – de geblazen bel kan elk moment knappen, – dus ook weer een teken van “sterfelijkheid”;
- De kansel met houtsnijwerk van de beroemde Jan de Rijk;Herenbank – beschilderd met familiewapens – was ook een teken van macht.
De bewoners van de borg hadden het “collatierecht” en bepaalden het interieur van de kerk, maar benoemden ook de dominee. - Vanuit deze herenbank keek men neer op de dominee die zelf ook al in een verhoogde kansel (preekstoel) stond te preken…
De herenbank is verhoogd, naar Oost-Fries gebruik (Groninger families hadden dit niet); - Overzicht interieur gefotografeerd richting het koor.
Toegang tot de grafkelder in de vloer van de kerk (de steen die het afdekt)…
Het orgel van de kerk van Midwolde…
Het orgel is oorspronkelijk in 1630 gemaakt voor de borg Nienoord door Levinus Eekman en in de vijftiger jaren van de 17e eeuw door Andreas de Mare geschikt gemaakt voor gebruik als kerkorgel.[3] Op het rijk beschilderde orgelbalkon is de volgende tekst te lezen: “O Heer wanneer ick U hebbe soo vraghe ick niet nae Hemel ende Aerde. Wanneer my oock lyf en ziel versmachte, soo syt doch Godt altydt myns herten troost ende myn deel”. (Bron: wikipedia)
Uitgelichte foto: bron
Foto’s kerk en praalgraf Midwolde: Jur Kuipers (via iPad) – Foto Servaas: bron onbekend
