Morris Engel: Coca Cola (1940s)
Ook de kapitalistische? Vast staat dat dit economische stelsel massaal sociale rampen heeft veroorzaakt en dat we nu meemaken dat het alle randvoorwaarden heeft geleverd om de wereld aan een milieucatastrofe ten onder te laten gaan. Het lijkt er zelfs op dat het gewenst is dat het proces in die richting versneld wordt, we hoeven hiervoor maar te verwijzen na de gevoerde oorlogen sinds de 80er jaren onder de suprematie van de USA, de thuisbasis van het kapitaal. Achter de façades van ‘democratisch’, ‘groen’, ‘vrijheid’, ‘welvaart’, ‘biologisch’, ‘gezondheid’ enz. gaat een grote leugen schuil, die baseert op het kapitalistisch eigenbelang. Alles wat de natuur ons te bieden heeft, wat mensen aan cultuur ons overgeleverd hebben, wordt tot waar gedegradeerd, tot object van winstbejag. Heeft het geen geldwaarde dan kan het vernietigd worden. Lucht bijvoorbeeld.
Stel je voor, mensen in een straat, dorp of buurt zouden handelen als kapitalisten, elkaar uitroven, als potentiële concurrent en als bedreiging beschouwen. Toch functioneert kapitalisme op globale schaal zo. O ja, wat zei die hoogst verlichte president van de USA over dit chapiter: “We zijn allemaal kapitalisten.” Die man is, vanwege zijn macht, om die reden al een rechtstreekse bedreiging voor de mensheid. Of meent u werkelijk dat de veroorzaker van die problemen waar we nu mee worstelen de oplossing zal bieden voor al wat definitief mis dreigt te gaan?
Sinds de Tweede Wereldoorlog was het al helder voor alle verantwoordelijken dat het zo niet verder kon. En wat gebeurde? Er werd nog een schepje bovenop gegooid en een consumptiemaatschappij gecreëerd voor zaken waar niemand om gevraagd had, maar waarvoor een behoefte werd geschapen. Een klein gedeelte uit de documentaire “L’Homme a mangé la terre” gebaseerd op: “L’événement Anthropocène La Terre, l’histoire et nous” (2013).
Twintig jaar na die manoeuvre van Truman, die onlosmakelijk verbonden is met de naar hem genoemde doctrine, verscheen een rapport van de Club van Rome: Grenzen aan de groei.
Grenzen aan de groei? Een tekort aan energie? Welnee, massaal overstappen op kernenergie en we zijn voor altijd uit de problemen. De BRD plande gelijk 40 nieuwe kerncentrales. Hoe dat afliep is een ander verhaal. We hebben er wel de groene politiek aan overgehouden, die nu vrolijk het loflied zingt van “groene energie” en “groene economische groei”. Dol en dwaas. Je hoort ze harddop denken als het kapitalisme maar de ruimte krijgt leven wij er goed van. Vraag maar na bij een van de groene coryfeeën in Duitsland: Joschka Fischer, de man die liet zien dat Duitsland ook een militaire macht is. Gas, niet uit Rusland maar uit Azerbeidzjan was zijn parool: de Nabucco pipeline.
Het enige tastbare waartoe de politiek in staat is gebleken als reactie op het rapport is de jaarlijks terugkerende flop van de zomertijd.
GRENZEN AAN DE GROEI – VIJFTIG JAAR GELEDEN
Gérard Vindt
Zelfs nog voordat de eerste olieschok van 1973 plaatsvond en lang voordat de dramatische impact van menselijke activiteit op ecosystemen en het klimaat een onderwerp van grote zorg was geworden, maakt de publicatie van het Meadows-rapport in New York in maart 1972 veel ophef. Het is samengesteld door vier onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) gespecialiseerd in systeemdynamiek: Donella Meadows, Dennis Meadows, Jorgen Randers en William Behrens. Ze presenteren de resultaten van onderzoek dat is uitgevoerd door 17 wetenschappers voornamelijk afkomstig uit de Verenigde Staten, maar ook uit Duitsland, India, Iran, Noorwegen en Turkije, onder leiding van de dertigjarige Dennis Meadows.
Het rapport, in opdracht gegeven door de Club van Rome (een denktank van industriëlen, wetenschappers en hoge ambtelijke functionarissen op internationaal niveau), geeft een wetenschappelijke basis voor de zorgen in verband met de ongecontroleerde ontwikkeling van vijf bepalende parameters voor de toekomst van de mensheid: de versnelde industrialisatie, de bevolkingsgroei, de toename van ondervoeding, de reductie van niet-hernieuwbare hulpbronnen en de verslechtering van het milieu.
De meerdere grenzen aan groei
Uitgaande van de kwantitatieve observatie van de exponentiële groei van deze verschillende variabelen, bestuderen de onderzoekers de limieten voor elk van hen. Met behulp van een door Jay Forrester ontwikkelt computermodel om de variaties van de vijf parameters en hun interacties te bestuderen, formuleren ze verschillende scenario’s: ze stoten allemaal, op min of meer lange termijn, op grenzen die de processen van groei stoppen.
In het ‘standaard’ scenario, zonder grote systeemveranderingen, zal de bevolkingsgroei en die van de industriële productie zeker uiterlijk in de 21e eeuw worden gestopt door gebrek aan grondstoffen. Als we echter aannemen dat de duur van de beschikbare hulpbronnen wordt verdubbeld, zal in dit geval de eerste grens die bereikt wordt die van de vervuiling zijn. Ze wordt veroorzaakt door overschrijding van de opnamecapaciteit van het milieu, hetgeen leidt tot verhoogde sterfte en tekorten.
Zelfs in het meest ‘optimistische’ scenario, uitgaande van onbeperkte hulpbronnen, bestrijding van vervuiling, groei in voedselproductie en geboortebeperking, zal de niet-aflatende groei in productie en consumptie zullen vóór 2100 drie gelijktijdige optredende crises optreden door overexploitatie van de bodem, die leidt tot erosie en een daling van de voedselproductie, overexploitatie van hulpbronnen door een wereldbevolking met een hoge consumptie, explosie van vervuiling die leidt tot een toename van de sterfte.
De technologische luchtspiegeling
Aan al diegenen, en waarschijnlijk is dat de overgrote meerderheid, die zich voorstellen dat technologische vooruitgang de uitdagingen het hoofd zal bieden, onderschrijft het rapport het motto van een Amerikaanse milieuclub: ‘Geen blinde oppositie tegen vooruitgang, maar oppositie tegen blinde vooruitgang.’ Zelfs in de veronderstelling dat kernenergie het energieprobleem oplost en dat we niet beperkt zijn in middelen, zal een toenemende productie leiden tot een sterke toename van de vervuiling: de kosten van de bestrijding ervan zullen dan zeer hoog zijn, ten koste van investeringen op vitale gebieden.
Volgens de auteurs: ‘vertrouwen in technologie als de ultieme oplossing voor alle problemen leidt onze aandacht af van het meest fundamentele probleem – dat van groei in een eindig systeem – en verhindert ons om effectieve actie te ondernemen om het op te lossen. Als er urgent moet worden gereageerd zal dat veel pijnlijker zijn dan wanneer de samenleving haar eigen keuzes eerder had gemaakt.’
Nodige veranderingen
De mensheid is in een stadium aangekomen dat keuzes gemaakt moeten worden, ‘die zeker diepgaande veranderingen zullen teweegbrengen in de economische en sociale structuren die een stempel hebben gedrukt op de menselijke cultuur gedurende eeuwen van groei.’
De auteurs schetsen deze ‘diepgaande veranderingen’: we moeten streven naar een ’toestand van mondiaal evenwicht’, ‘een duurzaam systeem, dat niet plotseling en oncontroleerbaar kan ineenstorten en dat voorziet aan de materiële basisbehoeften van alle volkeren’. In deze toestand van evenwicht moet de bevolking en het te investeren kapitaal in diensten, industrie en landbouw stoppen met groei. Daartegenover staat dat alle activiteiten, die niet veel gebruik maken van niet-vervangbare hulpbronnen of die geen ernstige aantasting van het milieu veroorzaken, oneindig zich kunnen blijven ontwikkelen: ‘Onderwijs, kunst, muziek, religie, fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, sport, sociale interacties zullen bloeien.’
Het rapport, dat in de eerste plaats aan besluitvormers is gericht, probeert hen met ondersteunende cijfers ervan te overtuigen dat er dringend actie moet worden ondernomen, dat het huidige groeimodel de kloof tussen arm en rijk groter maakt, hongersnoden en ellende veroorzaakt, en op langere termijn catastrofaal is.
In het verleden, zo schrijven de auteurs, werd het idee dat we de grenzen konden verleggen in plaats van ermee te leven, versterkt door de schijnbare onmetelijkheid van de aarde en haar hulpbronnen en door de nietigheid van de mens en zijn activiteiten.
Dit is tegenwoordig niet meer het geval. Urgentie is des te meer gevraagd omdat er een sterke traagheid in het systeem zit: het is een kwestie van nu handelen om de situatie in een paar decennia te veranderen. En om op te roepen tot een breed democratisch debat over dit onderwerp dat niets anders behelst dan de toekomst van de mensheid.
Een nauwelijks waargenomen boodschap
Is deze oproep dan gehoord? Het resoneert zeker bij de eerste Earth Summit in juni 1972 te Stockholm, georganiseerd door de UNO. Maar er zijn weinigen die, zoals Europees commissaris Sicco Mansholt, alarm slaan: ‘Dit was een verschrikkelijke openbaring voor mij. Ik begreep dat het onmogelijk was om met aanpassingen weg te komen: het is ons hele systeem dat moet worden herzien, de filosofie ervan moet radicaal worden veranderd.’ Vijandige reacties overheersen, zowel onder economen als politici. Het moet gezegd dat het Meadows-rapport indruist tegen op de productieve groei gerichte credo’s van links en rechts.
De auteurs van het rapport zetten hun werk voort. In 1992 publiceerden ze een update van hun rapport, ‘Beyond the Limits’: de mensheid heeft de grenzen van wat de planeet kan verdragen al overschreden. Het is urgent om de weg terug in te slaan. In 2004 verscheen een nieuwe update (The Limits to Growth. The 30-Year Update), waarbij gebruik werd gemaakt van meer geavanceerde computermodellen. De observatie is helaas pessimistischer: de mensheid en haar besluitvormers hebben, ondanks een begin van bewustwording, met name over klimaatverandering (het IPCC werd opgericht in 1990), geen besluiten genomen die in overeenstemming zijn met de uitdagingen. De oplopende vertragingen bij het toepassen van de goede resoluties bij de COP 21 over het klimaat, die in 2015 in Parijs werd gehouden, zullen dit blijven aantonen.
Reeds sinds 1999 heeft de menselijke activiteit, door zijn ‘ecologische voetafdruk’ – gedefinieerd door Mathis Wackernagel in 1994 – met 20% overschreden wat de aarde aan hulpbronnen kan leveren en aan emissies kan absorberen. In 2000 constateerden de chemicus Paul Crutzen en de bioloog Eugène Stoermer dat de mens de hoofdverantwoordelijke was geworden voor de natuurlijke onevenwichtigheden van de planeet, en hierdoor een nieuw tijdperk, ‘het antropoceen’ binnentrad. De waarschuwing van vijftig jaar geleden door MIT-wetenschappers is relevanter dan ooit. In 2008 vergeleek de Australische onderzoeker Graham M. Turner de Meadows-scenario’s uit 1972 met dertig jaar gegevens (1970-2000): hij vond de projecties van het standaardscenario (dus zonder fundamentele verandering) van ‘The Limits to Growth’.
In 2020 bevestigt de Amerikaanse onderzoeker Gaya Herrington de relevantie van twee van de eerste scenario’s van het Meadows-rapport die leiden tot een stopzetting van de wereldwijde groei, en denkt dat het optimistische scenario, dat van de ‘gestabiliseerde wereld’, nog mogelijk is door beperking economische groei. Alle hoop is nog niet verloren, zegt ook Dennis Meadows, zelfs vandaag nog: het ergste, de ineenstorting, is nooit zeker. Maar urgent is het.
Bron: Alternatives Economiques – 26 juli 2022
Vertaling: Tibaert
Uitgelichte foto: bron – Ingevoegd: THE DONELLA MEADOWS PROJECT
