Joachim Wilbers: Een Spaanse ezel
Een eerste kennismaking verliep via een stempeltje onder een proefwerk. Tweede klas lagere school. Het werd me ingewreven dat ik niet wist wat een ezel was, maar koppig was ik wel. Dit is een paard…
Dieren hebben karakter, hen worden kwaliteiten toegedicht. De ezel komt er bekaaid vanaf. Koppig als een ezel, wat wil dat zeggen? Veel laat een ezel zich gevallen, slecht eten, zware lasten dragen. Tot een grens bereikt wordt waar hij het verder niet meer pikt. Dat getuigt van persoonlijkheid, hij stelt zijn grenzen en die heb je te respecteren. Heel anders dan die makke schapen, vervelende kuddebeesten. Geef die wolven eens ongelijk.
Het zegt veel over onszelf hoe we tegen dieren aankijken. Is een hond een slaafs dier of een trouwe metgezel? Een kat wordt gezien als de baas in huis, maar kan heel zorgzaam en aanhankelijk zijn. Dierlijke eigenschappen of beelden die we van hen hebben aan mensen toedichten doen we doorlopend, vaak in negatieve zin. Wat een rat, zo stom als een ezel, zo smerig als een varken. Op internet wordt niet spaarzaam omgesprongen met dergelijke metaforen. Het is me een halfgaar zooitje dat je daar aantreft. Van wat ze uitspoken zou je best een theaterstuk kunnen maken of ze laten optreden als marionetten in een poppenkast. Een dierenepos zou nog beter zijn. Die trutten, waar mijn vriendin het over heeft in een e-mail, lenen zich er uitstekend voor:
Het verbaast me dat je nog steeds met al die volgens mij, half gare trutten in de clinch ligt. Tenzij je het zelf leuk vindt zou ik dat stelletje vrouwen, die blijkelijk veel te veel tijd omhanden hebben, de moeite niet waard vinden.
Wie kan er jouw goede naam nou eigenlijk te grabbel gooien? Welke dorpsgek trapt daar in? Die trutten zijn nooit verder gekomen dan het geroddel waar de meeste vrouwen op hun 14e jaar al dik overheen zijn.
Het zou mij niet eens de moeite waard zijn ze op hun ziel te trappen. Mijn motto is, door een strontkar kun je altijd nog worden overreden. Niet op reageren Lena!
Ik zal wel een raar soort mens zijn want ik heb het niet eens door wanneer iemand me een hak probeert te zetten. Komt trouwens weinig voor. Blijkbaar ben ik geen dankbaar object.
Er bestaat een opera waarbij beide werelden, die van het dier en die van de mens in elkaar grijpen op voet van gelijkheid, “Het sluwe vosje” van Janáček. Onderwerp en plaats van handeling een plattelandsdorp. We maken mee hoe een hond een half tamme vos het hof maakt, hoe de haan over een kippenren regeert. En dan zijn er de houtvester, de schoolmeester en de kroegbaas en hun vrouwen. Als een universele hymne aan de natuur kun je dit werk omschrijven. De vos wordt later doodgeschoten et voilá daar is ze weer. Ook de kikker uit het begin. Is het oma, moeder of dochter? De eeuwige cyclus van leven en dood. Ook van leven door te doden, er is geen leven zonder de dood. In het eerste toneel van de eerste acte vraagt het jonge vosje aan zijn moeder of hij die kikvors kan eten, die vervolgens van schrik op het gezicht van de slapende houtvester springt. Op zijn beurt neemt de houtvester het vosje te grazen en neemt het mee naar huis…
Het werk stamt uit 1924 maar gold lange tijd als onuitvoerbaar, totdat 1956 de intenties van Janáček verwezenlijkt werden door Walter Felsenstein in de Komische Opera in Berlijn in de toenmalige DDR. Deze enscenering werd de komende jaren 120 maal uitgevoerd, in binnen- en buitenland. Er is een filmopname van, die laat ik nu zien.
Het libretto kunt u volgen via dit PDF.
Een aantal jaren gelden kwam het werk weer op de planken in Parijs. De betoverende kracht, het samenvallen van het beeld met de muziek ging bij deze uitvoering grotendeels verloren, desondanks toch wel een aantrekkelijke enscenering. De registratie is inmiddels van internet verdwenen alsmede een andere, een mooie plaatopname onder Neumann uitgekomen op Supraphon. Ze stond onder leiding van Bohumil Gregor.
Als inleiding op het werk een compilatie van een uitvoering uit Montpellier, gegeven in 2012.
Terugkomend op die e-mail. Zou een vlooientheater niet passender zijn? Die trutten zijn inderdaad juist vlooien, steeds in de weer met spelletjes. En mijn rol in het geheel? Een koppige ezel of een slimme vos?
-
ZONDER BIJBEDOELINGEN, ZONDER EIGENBELANG
-
WANNEER STOPT DE ELLENDE UITGAANDE VAN DE WESTERSE BESCHAVING?
Uitgelicht: bron
