J. Weijnen: Sint-Servaasspel op het Vrijthof t.g.v. de Heiligdomsvaart – regie: Olterdissen (1916)
Verhalen over vroeger verdwijnen met de mensen als ze ons voor altijd verlaten. We beseffen nauwelijks wat er dan verloren gaat. Het is niet anders.
Afgelopen week stierf een oude vriend van m’n moeder, een typograaf. Als nagedachtenis aan hem een gedicht dat hij gezet heeft. Op haar beurt vormt dit weer een herinnering aan een andere bekende van m’n familie, een geliefd Maastrichtenaar, Fons Olterdissen.
Nu een verhaal uit de bundel “Prozawerken” (1926) van Alfons Olterdissen:
VARJAASSIE OP ’N AAJT TEMA
Verleije jaor in eus surpriezeblaad höbbe veer vertèld van ene jongemins, dee, um z’n “dulcinea” ins aongenaom te verrasse en bij die gelegenheid et jaowoord te verkriege, ziech in ’n kis had laote spiekere en zoe ziech nao häör hoes had laote ekspedieere, mer, in plaots van in ene gezèllige fieszaol terech te komme, in et hondsaziel waor aongeland. De idee waor neet nuij en toch heet ziech zoe get nog ins gerippeteerd, al waor et noe ouch zjus neet um e jaowoord te goon vraoge.
In ’n groete slachterij, pas begós door e paar jong patroens, hadde ze enen aonspenner gekrege um et vak te liere. Et waor ’n Hollenderke, Kees geheite, dee örreges oet te Geldersen achterhook vandan nao Mestreech waor gekomme, um ziech in de edel stumpkesfabrikaassie te bekwaome en ziech vertrouwd te make mèt te geheime van rolpens, bloodweurs, kallefstong, huidvleis en gepeerzde kop. Heer had noe zjus te pollefer neet oetgevonde, dat zaog me wel aon z’n neus, want tie stónt veur zene kop, of heer van kindsbein aof niks anders gedoon had es teleure-n-aofgelek. Z’n ouge kóste gerös mèt tie van de speebekskes konkuureere en z’n haore-n-ouch, zellefs z’n plumpe en z’n ougsbraoje waore zèllever wit, boerum ze ‘m ouch wel “de witte” neumde. Dao kós heer niks tege-n-inbringe. Mèt ze wit geziech, ze wit jeske aon en zene witte sjollek veur waor et haos “e beeld”, mèr dan toch gei sjoent. Dat nump neet eweg, et waos e good jónk, gewèllig, propel en beleef, mer waos heer mer get beter bij de pinke en neet zoe dom wie et achterind van de bieskes, die heer mós liere in hun eige derrem te verhuize.
D’n iersten daag snooj er ziech smörreges al enen haven doum aof, smiddags rijde heer z’n eige-n-en ’n hondskaar euveroup en saoves lag heer drei stökker doorrege spek in e kuupke mèt zeipluter in plaots van in de piekel. Dat waos et begin van z’n bleujetige loupbaon.
De twie patroens, Kris en Jeu, naome-n-evels gedöld mèt em. Ze wouwe dat verreke ouch wel wasse, of, wie veer heij zègke: em wel akkeleveere.
Kees waor in november, de “slachmaond” in deens gekomme en et woord december, de goojen tied van Sinterklaos.
_ “Zeg, Keesje”, spraok em Kris e paar daog veur de surpriezenaovend aon, “wil je me een groot plezier doen?” Kees mèt zene withäörigen dokkekop knikde drök van jao.
– “Ik zou zo graag m’n zusters eens een goeie surprise sturen, maar ze mogen helemaal niet weten, van wie ze komt, begrijp je?”
Kees knikde weer mèt väöl knikskes.
– “E nu had ik graag, dat jij ze ging brengen. Wil je dat doen?”
– “Graag”, zag Kees, dee neet wis, boerum neet.
– “Maar dan moest jij je in een grote mand laten stoppen en met het karrtje er heen laten brengen. als ze dan de mand open maken, spring jij er opeens uit en geef hun de pakjes. Doe je dat voor me?”
Kees knikde weer wie ene Sjinees op ’n etazjèrke.
– “Maar, dat ze je nu niet zullen kennen en natuurlijk dadelijk begrijpen, dat het van mij komt, moet je je gezicht goed zwart maken, dan stel je tevens Zwarte Piet voor. Gaat dat?”
Kees ze geziech betrok. Zwart make, dao mós heer niks van höbbe, want heer waor benkelek proper, mer heer dorref neet nein te zègke en zag tan mer, tot et good waor.
D’n aovend kwaom. Kees woort onderhan genómme. Mèt sjeunsmeer en potloed woort heer zoe zwart gewiks wie ’n gevuurlakde potkachel. De drei ander knechs hadde hun bès t’raon gedoon. Enen awwe wienkörref mèt ’n bal d’reuver stónt veerdig. Op straot stónt et keerke-n-al te wachte.
– “Hier zijn de pakjes, Witte”, zag Jeu en lag e paar dikke pakke papier in de körref um ziech ins te kinne-n-oetlache, wie heer dat zwart model dao zaog stoon.
– “Kruip er nou maar in”, drong Kris aon.
– “Ja, maar hoe kom ik er weer uit?”, vroog Kees al twiefelenteere.
– “Maak je niet ongerust. Ze maken de mand wel gauw open om te zien, wat er in is”, paojde-n-em Kris.
– “Maarals ik op straat kom met m’n zwart gezicht?”
– “Dan doe je je ogen maar dicht, dan ziet je niemand”, beweerde Jeu.
– “Neem dan maar wat donkere straten, dan ben je wel gauw thuis. ’t Is vlak bij. Loop maar hard. Eer de lui goed gezien hebben, wat het is, ben je al langs en ze kennen je toch niet”, euvertuigde-n-em Kris.
Kees zaog in, tot et te doen waor en kroop in de körref. Mèt ’n paknaoje woort te bal stevig t’reuver gerijg et et Hollenderke mèt pak en zak op te handkaar gezat. In volle vaart mèt te drei knechs t’rum en d’rachter vloog te kaar de straot aof. Ze voore Kees van Pontius nao Pilatus, gónge-n-in e paar kaffees e glaas beer drinke, leete Kees in zene körref veur de deur stoon en trokke daan weer wijer mèt em, straot-oet, straot-in. Op et lèste waore z’em geere kwiet. Ze voore mèt em de Groete Staat in, boe op ten drökken aovend honderde lui kuijerde. Ze laojde-n-em aof en zatte-n-em in enen helder verleegde winkel, dee ouch al vol klante stónt.
– “Dat is niks veur heij, numpt tat mer stèllekes mèt trök”, reep te medam nog, mer de drei slachtersknechs pódze-n-em de plaat mèt hun handkaar.
– “Zjo, kom ins door, zuug ins, watse miech tao veur zwijnerij in de winkel gezat höbbe!”, reep ze toen op häöre maan, dee mèt e zoer geziech nao väöre kwaom en de voule körref van alle kante monsterde.
– “Dao zit ene kerel in”, zag ’n vrouw.
– “Naturelek”, zag medam die ziech begós op te winde, “wat anders! Dat is allewijl de mode. Smiet em de straot op, Zjo!”
– “Dat zal iech em dan wel aofliere”, zag tee, want aon de zwuurte tochs em ouch, tot ene kerel d’rin zaot. Heer leet de körref evels stoon, góng nao achtere en kwaom weer gaw mèt enen ummer water trök. Stèllekes aon drejde heer d’n ummer um euver de bal.
– “Hei, hei! voorzichtig asjeblieft!”, klonk et van oet te körref onder groet plezeer van de klante.
– “Aoh, menneke, dat zit zoe! Wee bis tiech? Wee heet tiech gesjik? De kumps entans neet t’roet, ie iech weet, weeste bis”.
– “Ikke ben Keessie, Keessie Drummels van de slager. Laat me d’ruit. Ik ben van de firma die en die. Ik ben half verzope! Laat me d’ruit!”
– “Iech höb mèt tiech en dien firma niks te make. D’roet temèt”, foeterde de winkeleer tege de körref en mèt sleibde-n-er em de deur oet en leet em in de volle straot stoon. In ein-twie-drei ’n bende lui d’rum.
– “Dao zit ene kerel in!”, verklaorde de klante, die allemaol nao boete kwaome genötteld, “ene kerel, ene kerel!”
Keesje waor aon de heidene euvergelieverd.
De körref woort umgegoeid, rech gezat, gesleip, gerold, gesjörreg van d’n eine kant nao d’n andere – ene kerel – ene kerel!
– “Ik wil d’ruit, ik wil d’ruit!”, sjriewde Keesje en heer vlookde al op ziech Frans, mer, wie mie tot heer spiktakelde, wie mie tot heer gesleip en gerold woort.
Dao kwaom enen deender. De lui trokke ziech in ene groete krink trök. Toen stónt t’n awwe körref in de middel. – “Ik maak jullie allemaal kapot als ik d’ruit kom!”, klonk et van onder de nate bal oet, “ik wil d’ruit!”
– “Heet geine van uuch allemaol e mets?”, vroog t’n agent. Vief en twintig pennemètskes woort-n-em aongereik. Mèt eint tevan woort te touw doorgesnooje, de bal umgeslage en dao verrees wie ’n duvelke-n-oet ’n duuske Keesje in ze wit pak en ze zwart geziech. Hoera! klonk et door de Staat. ’n Ougenblik keek et jónk beteuterd um ziech heer, neet wetende, boe heer waor of wat te doen, mer opins, wie heer d’n deender in de gater kraog, waor heer mèt ene sprunk oet te körref en dao kedzde-n-er eweg, wie enen hond, dee ze ene ketel aon zene start höbbe gebonde. D’n have Staat achter em aon, de Vriethof op. Dao vont heer de riechting nao z’n hoes. Op t’n hook van et Staote-sträötsje bódzde heer tege-n-’n aw vrouw op, die e kroukeerke waos goon koupe. Mèt ene verkröbde keek snabde zij ziech aon häöm vas um neet te valle en wie ze dat zwart geziech opins in häör errem zaog, woort ze gaans te kluts kwiet en begós mèt häör kroukeerke wie bezete in de runde te sloon. Dat waor Kees ze gelök. De lui bleve nao de vertuining stoon kieke, want te vrouw houwde et raad oet häör kroukeerke.
Of nog get koeds achter em zaot kwaom Kees te kamer ingestöb bij z’n patroens.
– “Ik zal het schrijve an me fader!”, raozde heer, mer al raozenteere zaog heer, tot de patroens mèt hun vrouwe en de gezèlle um de witgedèkde taofel zaote, allemaol mèt e glaas port veur ziech en sókkergebeks en sigare. en alles lagde mer.
– “Kom hier, slimmerik”, zag Kris, “drink eens een glas port, zo, en ga je wassen en zorg, dat je weer gauw beneden bent.”
De zwarte “Witte” dronk ers twie achterein oet en trok mopperenteere nao bove, nao ze keemerke. Wie er weer onder kwaom, had er nog e roed geziech van et vrieve en e paar zwarte reng onder z’n ouge, wie ene bloozer, mer heer keek al niks koed mie. Op ze bèd had er gevonde: e paar sjókkelate lètters K.D., ’n sjoen kravat en ’n groete peperkooke vrouw.
Mer toch tit jaor hoove ze Keesje mèt gein surprieze mie te sjikke. Heer begint al slummer te weurde.
Bron teksten:
– Mestreechter Veerskes – uitgave Goffin
– Prozawerken – uitgave Leiter-Nypels
Een kleine aanvulling, “De Kaptein van Köpenick”…
Hier leest u meer over een ervaring van Olterdissen met iemand van het postuur als Trump. Het relaas is ontleend aan een bibliografie over het werk van Fons Olterdissen, samengesteld door een oud-schoolkameraad van mij. Helaas al overleden. Hij was journalist bij De Limburger.
Update januari 2017
