Ed van der Elsken: Cafe Culture in Bohemian Paris (1954)
EEN FORUMDISCUSSIE
“Wie heeft de beste aanpak van de economische crisis?” Grappig zo’n vraagstelling. Je kunt er gif op innemen dat het dan uitsluitend gaat om symptoombestrijding om steeds verder te strompelen met een blok aan ons been, de kapitalistische economie, de alleenzaligmakende.
Een woordenwisseling tussen twee participanten. Cursief met steunkleur zijn de reacties weergegeven van een linguïst die zegt zielsgelukkig te zijn in het land van de duizend mogelijkheden. Of hij ook op Trump gestemd heeft? De overige tekst is van mij. Namen heb ik verwijderd.
(Maart 2017)
De markt, is dat het plein in stad of dorp waar handel gedreven wordt? Daar zijn nog marktmeesters. Of die onzichtbare hand die onze economie stuurt? De eerste is concreet, de andere is een geloof. Ze bestaat niet echt. Als dat zo was waren we pas echt vrij. Eigen productiemiddelen, eigen winkeltje, noem maar op. Of wilt u beweren dat de automarkt of computerbusiness iets met vrij van doen heeft? Ja de bakker op de hoek, maar ook dat maar zeer ten dele. Hij is aan allerlei regels gebonden, waar hij zijn bedrijf mag uitoefenen, zijn verkooppunten; zijn mogelijkheden bijv. tot uitbreiding of verandering van aanbod zijn zeer beperkt. En niet te vergeten de afhankelijkheid van leveranciers. Zo maar op straat brood venten? Hoe komt u erbij?
Openbaar vervoer, energiesector, telecomwereld, woningbouwcorporaties, vrije markt? Ordinaire schijn tot zelfverrijking van weinigen. Als de kosten te hoog worden draait de staat, de eenvoudige belastingbetaler, er voor op. Of de boel wordt weer genationaliseerd zoals in de vorige eeuw de spoorwegen. Concurrentie? Twee parallel rijdende treinen soms? Ja, die kabels voor telefoon enz. Wat een kapitaalvernietiging. Wie wordt er beter van? De consument?
Hoe primitief is een maatschappij die alles wat tot de gemeenschap behoort, op de eerste plaats grond, grondstoffen, lucht en water, privatiseert? Ze horen ons allemaal toe en niemand in het bijzonder. Ook de voorzieningen die voor het welzijn van de gehele samenleving bestemd zijn, zoals drinkwater en afvalverwerking.
Vergeet die vrije markt. Een consumentenmarkt, ja. Wie reguleert deze? Niet de consumenten via over- of onderbesteding. Nee, de banken met name. Kredietverlening. En als het mis gaat? De staat, wij dus. En wie ontduiken de belasting, wie ontkomen aan schuldeisers, wie o wie vluchten naar belastingparadijzen? Kom op Rutte en Wilders, doe daar wat aan. Of is dat teveel gevraagd? Het gaat uiteindelijk om miljarden en dit keer niet om kruimeldieven. Echte criminaliteit zogezegd. Over het milieu en alle overige kosten voor de samenleving, de infrastructuur, het onderwijs, en o ja de ambtenaren misschien een andere keer.
Ik ben van de tijd waaraan MM refereert, nl. de tijd dat communisme in de grote Nederlandse steden hip was. Hij verzwijgt een aantal dingen. Onder andere dat de mensen die communistisch waren zich willens en wetens achter een systeem geschaard hebben dat dodelijk was voor diegene die onder de communistische dictaturen van destijds zuchtten.
Maar op het gevaar af dat ik mezelf herhaal met cliches, wil ik het daar eens niet over hebben. Ik wil het hebben over een interessant geval, nl. het geval van de ex-communist die de sociaal- democratie heeft gesticht, Eduouard Bernstein. Bernstein was een Duitse sociaal-democraat in de negentiende eeuw en dat betekende dat hij Marx z’n analyse aanhing – bv. de Veredelungstheorie. Bernstein moest vluchten voor Bismarck en kwam in Engeland terecht, waar hij tijd doorbracht met de Fabiaanse socialisten. Tot Bernstein’s verbazing wilden de laatsten binnen het kapitalistische systeem, en wees men revolutie af.
Bernstein raakte helemaal van streek bij terugkeer in Berlijn. Hij kreeg letterlijk maagpijnen van z’n ideologische in Engeland opgedane twijfel aan de leer van Marx, en begon te mijmeren over de armen die armer werden, en de rijken die rijker werden.
Maar er viel hem ook op dat die stelling van Marx, bekend als de Verelendungstheorie, niet klopte. Er viel Bernstein op dat het toen nieuwe beroep van concierge voor de nieuwe Berlijnse flatgebouwen goed betaald werd, en dat het kapitalisme voortdurend dit soort nieuwe banen en daarmee nieuwe kansen geschapen werden.
Er volgde in Bernstein’s leven een periode van statistisch onderzoek, waaruit bleek dat keuterboertjes in Pruissen, Holland, Groot-Brittanie en de VS, begonnen met vrijwel niets, aan het eind van hun leven een zekere welstand hadden beriekt. Alweer bleek de Verelendungshteorie niet te kloppen.
In een bar gezeten met Karl Kautsky, een van de sleutelfiguren rond Marx, zie Kautksy na een gesprek met Bernstein, ” als het waar is wat je beweert, kunnen we het communisme wel aan de wilgen hangen”.
Let wel, deze woorden komen niet van Duits rechts, maar van Duits links. De eerste sociaal- democraat was een tot het kapitalisme bekeerde Marxist!
Er is niets nieuws onder de zon, mijnheer MM, en ik noop u nog eens goed na te denken. Een eertijdse vriend van Marx werd een kapitalist….
Ik heb hier een link van Marxists.org (dat nu juist ik…). Deze link verwijst naar een boek van Bernstein waarin hij aantootn dat de welvaart in Engeland aan het einde van de 19e eeuw….toenam. Voor…arbeiders.
Iedereen die hier gedachteloos neerplempt dat de rijken rijker en de armen armer worden onder het kapitalisme zou verplicht het werk van Bernstein, SOCIAAL-DEMOCRAAT, moeten lezen.
Engelse taal is helaas een vereiste voor het lezen van Bernstein van wie ik een groot fan ben: marxists.org/reference/archive/bernstein/works/1899 #c Agnes Kant kan zo bij deze ECHTE sociaal-democraat in de leer.
Fabian Society en de revisionist Eduard Bernstein. Typisch de middenstand in de politiek. “Das Kapital” hoorde voor hen al tot het verleden. Overigens heel aardig dat u over Bernstein (en Kautsky) begint. Sleutelfiguren van de Duitse sociaaldemocratie. Maar waarom die ‘Verelendungstheorie’? Sinds wanneer is dat een centraal marxistisch principe? Bernstein heeft toch meer te bieden. Bijvoorbeeld op het gebied van de democratie (sociaal-darwinisme/malthusianisme en radenrepubliek) of denk eens aan de discussie m.b.t. tot de Aziatische productiewijze op het congres van de II. Internationale (Amsterdam 1904), van belang voor onze kijk op het kolonialisme en de huidige ontwikkelingen in Azië. Zie Karl Wittfogel.
Met zinnetjes als “Een eertijdse vriend van Marx werd een kapitalist.” schieten we niet veel mee op. Sterker, ik kan u bladzijden lang uit geschriften van Stalin (die de theorieën over de Aziatische productiewijze verwierp) citeren en ik weet zeker dat u denkt met geschriften van Rockefeller of Ford van doen te hebben.
Economische wetmatigheden waar Marx het over heeft hebben niets van doen met een ideologie, dat is het eeuwige misverstand. En wat onder communisme of socialisme gesleten wordt staat hier in zoverre los van en zelfs haaks op omdat men deze wetmatigheden tracht te ontkennen met alle gevolgen van dien. Zie onze SP.
Tja, mijnheer Sartorius…Zinnetjes als “de middenstand in de politiek” doen bij mij al het alarm afgaan. Waarom zou de middenstand niet in de politiek mogen? Of wilt u soms een dictatuur van het proletariaat?
En wat beweert u daar nu? De Verelendungstheorie is een centraal principe van Marx z’n theoriee”en sinds Drs Wieken, geschiedenisleraar op het Marnix College te Ede, dat zo bracht. Deze denkwijze heeft later beslag gevonden in het fameuze “de rijken worden rijker, an de armen steeds armer”.
En wat er nog over is van de met zorg samengestelde gerschriften van de 19e eeuwse socialisten is vervangen door het emotionele socialisme, het socialisme van Chomsky, Kant, Marijnissen – ik noem dat even het emosocialisme – heb ik tussen neus en lippen een nieuw woord uitgevonden.
Sorry, meneer W., wie zegt er iets lelijks over de middenstand? Lees het stukje nog eens na over de zwoegende bakker. Ja die middenstand gemangeld tussen kapitaal en proletariaat. En toch een meedogend oog (Fabian Society) voor de verschoppelingen der aarde. Heeft dat iets met dictatuur te maken, dat meent u niet.
Drs. Wieken, nooit van gehoord. Was dat een marxist? Chomsky zou je een links-liberaal kunnen noemen. Marijnissen is in het voetspoor getreden van Mao en heeft met de wereldberoemde ‘professor’ Fortuijn in het achterhoofd een bibliotheek met eigen werken ingericht. Kant is ze nu vlijtig aan het bestuderen. Wat moet ik daarmee?
Laten we het over werkelijk belangrijke zaken hebben, het thema Aziatische productiewijze bijvoorbeeld. Daar heeft Bernstein wat over te melden. Rudi Dutschke trouwens ook. Over de verachting die de Bolsjewiki huldigden voor de boerenmassa. Over grondbezit, klassen of klasseloos. De ambtenarenstaat. Niet onbelangrijk tegen de achtergrond van het huidige India en China. En de Amerikaanse inmenging in Azië. En de positie van Rusland. En…
Uw ‘Verelendungstheorie’ doet me denken aan de genoten politieke voorlichting (sexuele was nog niet in de mode) in de zesde klas van een RK school. “Communisten deugen niet. Ze willen de revolutie. Ze zijn wel eerlijk, want de socialisten willen stiekem de macht grijpen, zijn dus veel gevaarlijker.” Zo eenvoudig kan politiek zijn.
Mijnheer Sartorius,
Jammer genoeg heeft u mijn punt niet begrepen. Ik leg het daarom anders uit. Ik had bedoeld aan te tonen dat men door nadenken van Marxist tot kapitalist kan worden. Mijn postings hadden niets daarmee te maken dat. Volgens uw door klassestrijd ge”inspireerde denkwijzes, het lompenproletariaat Marxistisch en de middenstand sociaal-democratisch zou zijn.
Het gaat om een individuele denker, Bernstein, die door onafhankelijk nadenken van het Marxisme tot “evolutionair socialisme” bekeerd wordt.
Van wat Bernstein gezegd heeft over Azi’e weet ik niets af.
Chomsky is een libertair socialist; geen “links-liberaal”.
Voor alle duidelijkheid. Een kapitalist kan marxist zijn. Even zo goed omgekeerd. Marxist in de zin van iemand die zich bezig houdt met het werk van een van onze belangrijkste westerse denkers. Wat ideologen er mee doen staat op een ander blad. Kapitalist zijn heeft óók niets met ideologie te maken. Je kunt rustig als ’socialist’ zijnde kapitalist worden. Hij heeft dan waarschijnlijk meer bagage over de werking van de economie dan iemand die braaf zijn leven heeft gesleten op een bank en alleen met cijfertjes heeft gewerkt. Kortom, ook ‘kapitalisme’ is geen ideologie. Friedrich Engels was kapitalist en naaste medewerker en financier van Karl Marx. Lees zijn Anti-Dühring zou ik zeggen. Over crisis, overproductie en “onderconsumptie’. En wat ik zei, de parallellen tussen Henry Ford en Stalin zijn verbluffend. Bijvoorbeeld over de wijze van produceren en arbeidsdeling.
Klassenstrijd? Uiteraard wat dacht u? Of mijn denkwijze er door geïnspireerd is? Daar hebt u kennelijk uw motieven voor om dat te beweren. Het is bij mij in ieder geval niet te lezen. De ironie over de Fabian Society is u kennelijk ontgaan.
Tja, ik kan het ook niet helpen. U voert Bernstein ten tonele als een lievelingsauteur. Wat moet ik dan met uw opmerking? O ja, was Bernstein niet de man die manuscripten van Engels (Dialektik der Natur) liet verdwijnen?
Meneer W., we hebben honderdduizenden economen op de wereld. Schieten we er wat mee op? Pas als we zelf over de economische problematiek gaan nadenken, kennis nemen van belangrijke geschriften en wetmatigheden leren onderkennen, conclusies trekken uit ervaringen en bereid zijn niets tot dogma te verheffen komen we verder. Daar hebt u gelijk in wat Bernstein betreft. Heeft wat mij betreft ook niets met bekeren te maken. Chomsky zullen we maar met de mantel der liefde bedekken, ook gelet op Faurisson…
Even gekeken of er een reactie was. Nog niet. Daarom nog een kleine aanvulling op het vorige. U noemt het ‘lompenproletariaat’. Volgens u zou dat in mijn redenering ‘marxistisch’ (georiënteerd?) zijn.
Weet u hoe Marx over het door hem zo betitelde ‘lompenproletariaat’ dacht? Ik heb geen zin nu citaten te gaan oplepelen, maar kan u verzekeren dat Marx deze term in verachtelijke zin gebruikte. Hoe ik erover denk? Zeker niet zoals Marx.
Update maart 2017
Uitgelichte foto: bron – Ingevoegd: Ed van der Elsken – bron en info
