Jean-Paul Sartre à la terrasse d’un café
De zestiger jaren. Ze spitsen zich toe op “68. Nog even ter herinnering: bouw van de Muur, Cuba crisis, de moord op Patrice Lumumba, het proces tegen Adolf Eichmann, Zesdaagse Oorlog, de Chinese Culturele Revolutie, Vietnam, de staatsgreep van Soeharto met een massaslachting in onze voormalige kolonie. De rivieren waren rood gekleurd van bloed. De sjah van Perzië regeerde met ijzeren hand, op de wijze zoals nog steeds gebeurd in Saudie Arabië en Bahrein, even zozeer westers georiënteerd. Aan de macht was die sjah gekomen omdat in de ogen van de Amerikanen de democratie in Iran vernietigd moest worden omwille van de olie. Dat was al in de 50er jaren gebeurd en we werden het ons bewust door het bezoek van de sjah, goede maatjes met ons koningshuis, ook vanwege de olie, aan Duitsland. Benno Ohnesorg werd het slachtoffer in 1967.
Ulrike Meinhof im Interview, 20.02.1968 (fragment)
Mehr Demokratie wagen, zou Willy Brandt twee jaar later roepen. De Bondsrepubliek zat met de loden last van de Adenauer jaren, waarin slechts de economische, politieke en militaire binding met het Westen de agenda bepaalde. Het nazi verleden was praktisch een taboe. Het justitieel apparaat was doordrenkt met ex-nazi’s. Bij de media had tenminste nog iets van zuivering plaatsgevonden, onder druk van de bezetters. Niet voor niets deed Adenauer een poging om het verrezen decentrale model te verzwakken om de openbare mening te kunnen beïnvloeden en te beheersen. Het ZDF was het resultaat. Let wel, Adenauer was het tegendeel van een nazi.
De Duitse taal was besmet, vertolker als ze was geweest van de nazi ideologie, van de onderdrukker, van massamoord. Hoe deze te zuiveren? Misschien is het wel de grootste verdienste van Heinrich Böll geweest dat hij woorden vond om te beschrijven waar niet over gesproken werd, Haus ohne Hüter. Vele andere auteurs melden zich eveneens, Ilse Aichinger, Günter Grass, Peter Weiss, Ingeborg Bachmann, Uwe Johnson, Hans Magnus Enzensberger, Wolfgang Koeppen. Al kort na de oorlog werd iedereen met Rang und Name uitgenodigd om te komen voorlezen bij de Gruppe 47.
Voor wie de naoorlogse geschiedenis heeft gevolgd, volwassen werd in de zestiger jaren, geen last had van Berührungsangst, was het een enorme verrijking. De wederopbouw, vooral de culturele. Men moest alleen verder, de joden waren immers weggevlucht of uitgeroeid, de dragers bij uitstek van de Duitse cultuur.
Werd dit alles waargenomen vanaf deze zijde van de grens? Handel werd er meteen bedreven, we waren de eersten, terwijl het strikt verboden was. Maar voor het overige? Met de rug naar die vroegere bezetter toe staan, doen alsof Duits iets minderwaardigs is, flauwe grappen over Duitsers maken, het is de houding van dumme Holländer. Belgen en Fransen wisten en weten wel beter. Wel grappig dat velen van die stoere Hollandse jongens voor het eerst een voet op Duitse bodem zetten tijdens de militaire dienst.
Voor mij zit aan die soldatentijd een merkwaardige herinnering vast: een bedevaart naar Lourdes in ’64. Katholieke jongens mochten er een weekje tussenuit en ik maakte van de gelegenheid gebruik. In mijn bagage “Katz und Maus” van Grass. Ik liet het boek per ongeluk liggen in de lobby van het hotel. Weg boek. Wist u overigens dat Lourdes de hoogste dichtheid aan hoeren heeft van heel Frankrijk?
Günter Grass is overleden. Op dezelfde dag als hem stierf ook Eduardo Galeano. Wat Fanon betekende voor de geschiedenis en onafhankelijkheidsstrijd van Afrika, was Galeano voor Zuid Amerika: Las venas abiertas de America Latina. Wie kent ze nog, wie heeft ze gelezen? Doodgezwegen worden ze: “Memoria del Fuego”. Ondertussen wordt het politieke klimaat steeds killer. Een vorm van analfabetisme maakt zich breed, slechts waarnemen en iets lezen waar je het bij voorbaat al mee eens bent. Alles wat buiten dit gezichtsveld valt heet tegenwoordig links, extreem links en wordt gezien als indoctrinatie. Kennis van geschiedenis wordt verafschuwd.
Ernstiger is de lafheid voor zijn vrienden, zoals Grass het noemt in onderstaand gesprek over zijn boodschap aan Israël. Het schijnt dat de meerderheid van de bevolking momenteel slechts kan leven met de gedachte dat ze aan de goede kant staat. Het zwart-wit denken is hun habitus, daaraan wordt alles en iedereen onderworpen. We zijn, zo voelt het althans voor mij, lichtjaren verwijderd van de zestiger jaren.
Wat het voor mij zo onverteerbaar maakt, de lieden die zich op die periode beroepen blijken de grootste minkukels te zijn. Op m’n weblogs vallen enkele namen te achterhalen. Aan de schandpaal met ze.
Was gesagt werden muss… Wat beoogde Grass met het publiceren van dit gedicht? Een gesprek van drie jaar geleden.
Günter Grass – interview 6-4-2012
Lees, lees Mutmassungen über Jakob van Uwe Johnson. Ook het voor mij zo dierbare Jahrestage van hem. Een beter verslag over de periode1967-68 in romanvorm is er niet.
En Grass? Met een van de beroemdste zinnen uit de naoorlogse Duitse literatuur begint Die Blechtrommel:
Zugegeben: ich bin Insasse einer Heil- und Pflegeanstalt, mein Pfleger beobachtet mich, läßt mich kaum aus dem Auge; denn in der Tür ist ein Guckloch, und meines Pflegers Auge ist von jenem Braun, welches mich, den Blauäugigen, nicht durchschauen kann.
Hij vervolgt:
Mein Pfleger kann also gar nicht mein Feind sein.
Luister maar, blauäugig…
-
HET GEHEUGEN KLEURT
-
WAAR WORDT OVER GEZWEGEN?
-
RATTEN WIJZEN ONS DE WEG
-
OUD EN NIEUW TERRORISME
-
HERSENSCHIMMEN
