Vijftig jaar geleden vond in Frankfurt/M het eerste Auschwitz proces plaats, tien jaar na de herbewapening van de Bondsrepubliek. Het eerste wenste het volk niet, in meerderheid wilde het alles verdringen en vergeten. De consumptiemaatschappij had zich breed gemaakt onder regie van de USA en het wilde er deelgenoot van zijn. Het tweede moest liefst voorkomen worden, daarvoor waren de herinneringen nog te vers zo kort na de oorlog. Franz Joseph Strauss nam dit te baat als tegenstander van Adenauer, beiden van uitgesproken christelijke signatuur: liever de hand afhakken dan weer een geweer in de hand te nemen, sprak slagerszoon Strauss.
Het volk had niets te willen, zoals steeds als het over zaken van leven en dood gaat, het kon nu wel, en dat terecht, blijvend geconfronteerd worden met de oorzaken van het fascisme. Juist daarover waren Adenauer en Strauss het onderling weer volkomen eens, zo kunnen we niet verder, het volk moet volgzaam blijven en blijvend geloof hechten aan de zegeningen van de vrije markt. Het proces vond, ondanks hun greep op het justitie-apparaat, waarbinnen nog alle oud-nazi’s actief waren en carrière hadden gemaakt. Wat in het verleden recht was kan nu geen onrecht zijn, heette het in die kringen.
PETER WEISS: “DIE ERMITTLUNG. ORATORIUM IN 11 GESÄNGEN”
Het proces begon in december 1963 en betekende een doorbraak. Voor het eerst werd in alle omvang de verschrikkingen van de KZ’s en de massamoorden duidelijk gemaakt, waarbij de media in Duitsland een voorname rol speelden door er onafgebroken en uitvoerig over te berichten, vooral via de radio en in de pers. Met name door Bernd Naumann in de FAZ. Hij volgde het proces minutieus en zijn verslaggeving bleek doorslaggevend voor de publieke opinie.
Piscator-Inszenierung in der Westberliner Volksbühne
Erwin Piscator, Hausherr der Westberliner Volksbühne, hatte als erster Intendant Peter Weiss’ „Ermittlung” zur Aufführung angenommen.
Ook Peter Weiss woonde vaker zittingen bij en zijn bevindingen en de berichtgeving erover tezamen met de protocollen van Bernd Naumann verwerkte hij tot een literair werk, een oratorium in 11 gezangen. Zijn bedoeling was oorspronkelijk in analogie aan de Komedie van Dante het gehele materiaal als een trilogie te concipiëren. Het bleef bij de “Ermittlung” als tegenbeeld van het hemels paradijs bij Dante: de hel op aarde.
Slechts twee maanden na de uitspraak, oktober 1965, vond al de première van dit “oratorium” plaats in West-Berlijn tezamen met 15 andere theaters in de BRD en de DDR en zelfs in Londen. Het was dankzij het initiatief van Erwin Piscator, intendant van de Freie Volksbühne, dat deze unieke gebeurtenis plaats kon vinden.
Zowel in Oost- als in West-Duitsland werd het als hoorspel voor de radio en tevens voor de TV bewerkt. Door de NDR beide in de regie van Peter Schulze-Rohr, waarvan hierboven de weergave staat. De hoorspelbewerking is in de handel verkrijgbaar. Daarover schreef de FAZ:
“Es gab kein Entrinnen, es gab nur die Feigheit des Abschaltens oder die Bequemlichkeit des Umschaltens. Und daß es kein Entrinnen gab, dieser Zwang des Mit-Denkens, nicht des Mit-Fühlens, spricht für die Intensität der Aufführung, für ihre Qualität.”
-
EEN MENSELIJK WOORD
-
PROMETHEUS
-
HERSENSCHIMMEN
-
HET ONGEWENSTE VOLK, AUSCHWITZ EN KAPITAAL…
-
SUBLIEM
-
DE JODEN ZIJN ZELF SCHULD…
LITERATUUR
Peter Weiss, Die Ermittlung. Oratorium in 11 Gesängen
Mit Beiträgen von Walter Jens und Ernst Schumacher
Frankfurt/M. 1991
Uitgelicht gif: Nico – bron
