Tapijnkazerne

Luigi Russolo: Aurora boreale (1938)

Ruim vijf jaar geleden is het nu dat ik onderstaande reactie inzond bij De Limburger en de NRC. Hoe zou het er op dit moment voorstaan met mogelijke plannen voor deze kazerne? Volgens hetgeen de gemeente op haar site weet te melden wordt de Maastrichtse gemeenschap via vertrouwd recept voor voldongen feiten geplaatst. De kolonisatie van de stad door de universiteit schrijdt voort. In een volgende fase komt het Jekerdal aan de beurt. Hou uw hart maar vast. Nog maar eens dat stukje, lichtelijk bewerkt.

Voor geen enkele stad in Nederland is het militaire aspect historisch zo bepalend geweest als voor Maastricht. Niet zozeer vanwege de vijf eeuwen voortdurende soldateske aanwezigheid, meer veeleer door haar ingrijpende invloed op de vormgeving van de stad. Haar strategische ligging, in het bijzonder als schakel in de west-oostelijke richting (Antwerpen – Rijnland), was daarvoor doorslaggevend. Tot in de vorige eeuw was het de meest noordelijk gelegen stad met een Maasovergang. De oppervlakte aan verdedigingswerken was eeuwenlang veel groter dan de omvang van de bewoonde stad. De naam van de huidige kazerne, vernoemd naar Sebastiaen Tapijn die officier én bouwmeester was, is dus welhaast symbolisch.

Een coup de théâtre is van node. Maastricht (en de Maastrichtenaar?) krijgt een stukje grondgebied terug. Het moment van teruggave kan aangegrepen worden voor een manifestatie van hoe onze huidige, globale, samenleving doordrongen is van het militaire denken. Steekwoorden: terrorisme en mobiliteit. De uitleg van deze begrippen zal naar gelang ieders standpunt een ander zijn, maar ze zal onlosmakelijk verbonden zijn met onze westerse consumptiecultuur. Het unieke aan de Maastrichtse situatie is dat dit denken (deze ideologie) in de ruimtelijke neerslag daarvan rechtstreeks ter plekke zichtbaar is. Er zijn waarschijnlijk weinig steden in de wereld waar historie en heden zo doordrongen zijn van dat militaire denken en zijn gevolgen als juist Maastricht.

Ter memorie enkele voorbeelden. De omslag van verdediging naar repressie: tegen de wil van de bevolking wordt Maastricht in de 19e eeuw geannexeerd door “Holland”. Gevolgen zijn onder meer geforceerde industrialisatie, woonmisère, afroming van de culturele en intellectuele elite, isolement, verpaupering en bovenal grenzen. De omslag van een geïntegreerde naar een rigide “tekenbord” stad: verdrijving van de bewoners door de fine-fleur van de samenleving, woonbuurten, die alle kenmerken vertonen van kazerne terreinen (de bouwkraan was een alles bepalende factor voor het uiteindelijke stratenplan), een ruimtelijk verdeel- en heers principe in extremis gesymboliseerd in de, nog steeds voortgaande, privatisering van het Jekerdal. De omslag van garnizoensstad naar AFCENT met een contrôle-centrum in de Cannerberg aan het Jekerdal: geforceerde herstructurering van industrie naar diensten, aanpassing infrastructuur, met o.a. de aanleg van de Kennedybrug.

Over dit laatste, die brug, is opvallend weinig in de openbaarheid bekend. Van belang is het te weten dat vanaf de zestiger jaren het NATO-concept van “vooruitverdediging” gold, niet meer een noord-zuid aanleg van de wegenbouw was wenselijk, maar een west-oost gerichte. De enige provinciale autoweg in Nederland hebben we hieraan te danken, compleet met Europaplein en Maasbrug.

De situering in het begin van de vorige eeuw van de Tapijnkazerne kan geen toevallige zijn. Ideaal gelegen om per direct overal in de stad aanwezig te zijn, vergelijk het met het huidige politiebureau aan de overkant. Tussen dit complex en de middeleeuwse verdedigingsmuur een kleine idylle, nauwelijks meer dan een breed voetpad, als stadspark met de Jeker. Dat is wat rest voor de burger. Aan de buitenzijde oorspronkelijk omzoomd door een brede singel, inmiddels omgetoverd tot een autoweg gaande van de afzichtelijke Lambertuskerk tot in Duitsland toe.

De bestemming van de Tapijnkazerne, nu formeel in handen van de civiele overheid, mag geen andere zijn dan een militaire, maar in tegengestelde zin. Het complex kan en moet gebruikt worden om de huidige (mondiale) militarisering voor het voetlicht te brengen. Van de alom aanwezige surveillance tot het inzetten van alle mogelijke vormen van geweld. De voormalige barakken van de kazerne ten dienste van de burger om hem te informeren en inzicht te verschaffen, dat zou wat zijn. Of heeft de burger niet het recht om te weten hoe het geweldsmonopolie van de staat in zijn naam functioneert? Een kazerne voor de burger, nu eens niet om hem te knechten, het zou een waarlijk culturele en politieke daad van importantie zijn!


A. Scaf, stedenbouwkundige Maastricht.
 

• NATIONAAL EN HISTORISCH

• EYAL WEIZMAN

• OPBOUWWERKERS, EEN KLEINE TERUGBLIK

• GELUIDSKUNST

• UNIVERSITEIT MAASTRICHT

• COMMANDOCENTRALE VAN DE NAVO…